|
Mintaqaviy ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish vositalari
Hududiy iqtisodiyotni samarali rivojlantirish uchun iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish, shu jumladan, mintaqaviy iqtisodiyotga davlatni ta`sir ko`rsatuvchi vositalarini ishlab chiqish zarur.
Bozor munosabatlari sharoitida mintaqaviy iqtisodiyotga davlatning ta`sir ko`rsatuvchi vositalari tizimiga quyidagilar kiradi:
- kelgusidagi iqtisodiy sharoitda hududlarning iqtisodiy sub`ektlariga yo`naltirilgan davlat hujjatlari;
- davlat organlarini hududiy jarayonlarga faol ta`sir ko`rsatish imkonini beradigan davlat hujjatlari;
- hududdagi barcha xodimlarni reproduktiv faoliyatini tartibga soluvchi qonun hujjatlari.
Mintaqaning iqtisodiy rivojlanishini davlat tomonidan tartibga soluvchi vositalarni boshqarish tizimi quyidagilarni o`z ichiga oladi:
- mamlakatning ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish va taqsimlashning umumiy sxemasi;
- mintaqalarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish prognozi;
- mintaqani rivojlantirish strategik rejasi;
- mintaqaviy iqtisodiyotni rivojlantirishning indikativ rejasi.
Ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish va taqsimlashning umumiy sxemasi kelajak uchun ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish va joylashtirish uchun ilmiy asoslarni o`z ichiga olgan strategik xarakterga ega bo`lgan kelajakka oid hujjatdir.
U mehnatni hududiy taqsimlashni takomillashtirish, mamlakat hududlarini kompleks iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish asosida ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligini oshirish maqsadida ishlab chiqilmoqda.
Ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish va joylashtirishning umumiy sxemasi mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishining turli jihatlarini aks ettiradigan va o`z hududida ishlab chiqarish kuchlarining joylashishini aks ettiruvchi qoidalarni o`z ichiga oladi. O`tmish tajribasiga ko`ra, umumiy sxema quyidagi tuzilishga ega bo`lishi kerak:
1. Asosiy davr uchun ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish va taqsimlash tahlili.
2. Mamlakatning iqtisodiy rivojlanish strategiyasiga muvofiq uzoq muddatli maqsadlarni hisobga olgan holda kelajakda mamlakatning iqtisodiy rivojlanish darajasini prognozi asosida belgilanadigan kelajak uchun ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi va joylashuvi.
3. Kelgusida ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishning ob`ektiv old shartlari.
4. Mehnat resurslarini joylashtirishning ijtimoiy muammolari, hududiy qayta taqsimlanish yo`nalishi va miqyosi, hududiy ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish, mintaqalarda turmush darajasini oshirish.
5. Xalq xo`jaligi tarmoqlari, tarmoqlararo komplekslar va korxonalarni rivojlantirish va joylashish prognozi. Ushbu bo`limda milliy daromad dinamikasi va kapital qo`yilmalar hajmi, mehnat potentsialini aniqlash, tasdiqlangan resurslarni baholash va potensial tabiiy resurslar (energetika resurslari, mineral resurslar, suv, o`rmon, er) prognoziga asoslangan holda asosiy ishlab chiqarish aktivlari va salohiyatining o`sishi hisoblab chiqiladi.
6. Mamlakat hududlarini iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirish muammolarini aniqlash. Mamlakatimizning har bitta viloyatlari yoki tuman va shaharlari uchun alohida hududlar uchun kompleks dasturlarni ishlab chiqish.
7. Xalqaro mehnat taqsimotining (iqtisodiy aloqalarning globallashuvi) mamlakatning ishlab chiqarish kuchlarini taqsimlashiga ta`sirini baholash.
8. Milliy iqtisodiyotning hududiy tuzilmasida taklif qilingan o`zgarishlarning iqtisodiy samaradorligini hisoblash. Umumiy sxema bilan birgalikda ishlab chiqarishni rivojlantirish bo`yicha sektoral sxemalarni ishlab chiqish, shuningdek, mamlakat hududlari ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish va tarqatish hududiy sxemalarini ishlab chiqish maqsadga muvofiqdir.
Ishlab chiqarishni rivojlantirishning tarmoqlar bo`yicha sxemalari ikkita asosiy bo`limni o`z ichiga oladi: sanoatni asosiy davrda rivojlantirish va joylashtirishni tahlil qilish va uzoq muddatli davrda sanoatni rivojlantirish va joylashtirishni mantiqiy asoslash.
Istiqbolda sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarishga ehtiyoj -mamlakatning rivojlanish strategiyasiga, maqsadli integratsiyalangan dasturlarga, uzoq muddatli ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish va tarqatish konsepsiyasiga, tegishli tarmoqlarning ehtiyojlariga asoslangan. Hududiy ishlab chiqarishni rivojlantirish sxemalari istiqbol uchun mintaqaning ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish va taqsimlash uchun asoslarni o`z ichiga oladi. Ular bilan birgalikda MIKlarni shakllantirish va rivojlantirish sxemalari, hududiy rejalashtirish va boshqa hujjatlar ishlab chiqilmoqda.
Mintaqaviy sxemalar sanoatning ixtisoslashuvi va hududlarni integratsiyalashgan iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishining tabiiy va ijtimoiy-iqtisodiy mavjud sharoitlari asosida ishlab chiqarishni aniqlab olish bilan chegaralanadigan hududlarni, xususan, atrof-muhit masalalarini hisobga olgan holda, shuningdek, ma`lum bir sohaning yirik korxonalarini barpo etish ustuvor yo`nalishlarini asoslaydi.
Turli soha korxonalarini joylashtirish, MIK va sanoat markazlarini shakllantirishning samarali variantlari, yangi hududlarni iqtisodiy rivojlantirish yo`nalishlari belgilanmoqda. Bunda o`rta va kichik shaharlarning rivojlanishi hisobga olingan.
Maqsadli kompleks dasturlarni ishlab chiqish uchun eng muhim muammolarning ro`yxati ishlab chiqiladi va ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirish va taqsimlashning samaradorligi baholanadi. Ijtimoiy rivojlanish masalalari, hududlararo aholi punktlari tizimi va xizmat ko`rsatish sohasini rivojlantirishga alohida e`tibor qaratiladi.
Boshqa bir hujjat bilan hududiy rejalashtiriladi. Hududiy rejalashtirish - ishlab chiqarishni rivojlantirish uchun optimal sharoitlarni ta`minlash maqsadida hududni oqilona tashkil etishga mo`ljallangan dizayni rejalashtirish ishining turi.
Mintaqaviy rejalashtirishning asosiy tarkibiy elementlari kelgusi 20 yil uchun ishlab chiqilgan maqsadli dasturlar va loyihalardir. Mintaqaviy iqtisodiyotni rivojlantirish bo`yicha kompleks reja-dastur bilan birgalikda ishlab chiqilgan hududiy rejalashtirish dasturlari va loyihalari oldindan rejalashtirilgan hujjatlar hisoblanadi.
Hududni rejalashtirish hujjati sifatida grafik materiallar va texnik-iqtisodiy ko`rsatkichlar bilan tushuntirish xati bilan keltiriladi.
Mintaqaviy rejalashtirishni qamrab oluvchi asosiy grafik materiallarga quyidagilar kiradi: hududdan zamonaviy foydalanish rejasi (ma`lumotnoma rejasi); Integral hududlarni baholash sxemasi, tabiatni muhofaza qilish sxemasi; ichki ma`muriy komponentlarni ajratish bilan mintaqaning loyiha rejasi. Taqqoslama bayonnomada mavjud holatni mazmunli tahlil qilish, shuningdek hududni funktsional rayonlashtirish bo`yicha takliflar, shu jumladan, iqtisodiy ob`ektlarni joylashtirish bo`yicha loyihalar, hisob-kitob tizimini takomillashtirish, mavjud bo`lgan va yangi aholi punktlarini yaratish, transport va muhandislik kommunikatsiyalari ishlab chiqish, dam olish joylarini rivojlantirish va joylashtirish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
