|
MINTAQALAR TARAQQIYOTINI PROGNOZLASH VA IJTIMOIY-IQTISODIY RIVOJLANTIRISH STRATEGIYASI
Mintaqa ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini prognozlash
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish tahlili va prognozlash - mintaqaviy rivojlanishni boshqarish bo`yicha ishlarning boshlang`ich nuqtasi. Oddiy prognoz asosida mintaqaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish maqsadlari belgilab olindi, mintaqaviy iqtisodiy kompleksni rivojlantirish bo`yicha dasturiy chora-tadbirlar va ustuvorliklar belgilab olindi.
Hududnining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini prognoz qilish - iqtisodiyotning va ijtimoiy sohaning kelajakdagi ahvolini prognozlash - iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning ajralmas qismi bo`lib, hududiy majmua va uning tarkibiy qismlarini rivojlantirish yo`nalishini belgilaydi. Bashoratli hisob-kitoblar natijalari davlat organlari tomonidan ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish maqsadlari va vazifalarini oqlash, hukumatning ijtimoiy-iqtisodiy siyosatini ishlab chiqish va asoslash, ishlab chiqarish resurslaridan foydalanishni ratsionalizatsiya qilish usullari uchun ishlatiladi.
Mintaqaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish prognozi tarkibiga jamiyatning ayrim jihatlarining kelajagini aks ettiruvchi maxsus prognozlar kompleksi va mintaqaning iqtisodiyoti va ijtimoiy sohasini rivojlantirishning umumlashtirilgan shaklida aks ettirilgan keng qamrovli iqtisodiy prognoz kiradi.
Mintaqaviy prognozlarda quyidagilar aniqlanadi:
- mintaqada demografik holat;
- tabiiy resurslar, er, suv va o`rmon resurslarining isbotlangan zaxiralari, shu jumladan atrof-muhit holati;
- kelajakdagi ilmiy va texnologik yutuqlar va ularni ishlab chiqarishga kiritish imkoniyati;
- ishlab chiqarishning asosiy omillari (kapital, mehnat, investitsiyalar);
- aholining tovarlarga bo`lgan talabining miqdori va dinamikasi
- milliy iqtisodiyotning alohida tarmoqlari, hududlar va boshqa ijtimoiy ahamiyatga ega faoliyat sohalarining rivojlanish sur`ati.
To`liq iqtisodiy prognoz, mintaqaning iqtisodiyotini yaxlit hol sifatida kelajakda rivojlanishini aks ettiradi. Kompleks prognozni ishlab chiqish mintaqaviy iqtisodiy majmua faoliyatining va rivojlanishini etarli darajada tushuntirib beradigan ilmiy asoslarga asoslangan.
Vaqt gorizontiga ko`ra, mintaqalarning iqtisodiy rivojlanishining kompleks prognozlarini uch turga bo`lish mumkin: uzoq muddatli, o`rta muddatli va qisqa muddatli.
Uzoq muddatli prognoz 10 yil davomida har besh yilda bir marta ishlab chiqiladi. Bu mamlakatning uzoq muddatli ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi uchun kontseptsiyani ishlab chiqish uchun asos bo`lib xizmat qiladi. Iqtisodiy siyosatning uzluksizligini ta`minlash maqsadida uzoq muddatli prognoz ko`rsatkichlari o`rta muddatli prognozlarni, mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish konsepsiyalarini va dasturlarini ishlab chiqishda foydalaniladi.
Mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining o`rta muddatli prognozi yiliga uch yildan besh yilgacha bo`lgan muddatga ishlab chiqilgan, bu esa yillik ma`lumotlarni tuzatish imkonini beradi. Bu o`rta muddatli istiqbolda iqtisodiy rivojlanish konsepsiyasini ishlab chiqish uchun asos bo`lib xizmat qiladi. Umumiy tanishish uchun uzoq muddatli va o`rta muddatli prognozlar bo`yicha hisobotlar, shuningdek, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish tushunchalari ochiq matbuotda e`lon qilinadi.
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning qisqa muddatli prognozi har yili ishlab chiqiladi va davlat byudjeti loyihasini tuzish uchun asos bo`lib xizmat qiladi.
Yuqorida keltirilgan hujjatlar mamlakat Oliy Majlisiga taqdim etilgan hujjatlar bir qismidir. Bundan tashqari hujjatlar to`plamiga quyidagilar kiradi:
- joriy yilning o`tgan davrida respublikaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi to`g`risidagi ma`lumotlar;
- kelgusi yil uchun ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish prognozi;
- O`zbekistondagi konsolidatsiyalangan moliyaviy balans;
- rivojlanishning asosiy ijtimoiy-iqtisodiy muammolari (vazifalari) ro`yxati, ular O`zbekiston hukumati siyosatida hal etiladi;
- kelgusi yilda davlat byudjeti mablag`lari hisobidan moliyalashtiriladigan davlat maqsadli dasturlar ro`yxati;
- kengaytirilgan nomenklatura bo`yicha davlat ehtiyojlari uchun mahsulotlarni etkazib berish ro`yxati va hajmi;
- davlat sektorining rivojlanishini prognozlashtirish.
Shu bilan birga, O`zbekiston hukumati belgilangan vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarur bo`lgan qonun loyihalarini taqdim etadi.
Iqtisodiy ob`ektlarni prognoz qilishning ikkita asosiy printsipi mavjud: genetik va teleologik.
a) Genetik yondashuv ob`ektning rivojlanish tarixini tahlil qilishga asoslangan bo`lib, rivojlanish xususiyatlarini belgilovchi asosiy omillarni belgilaydi. Shu asosda kelajakda prognoz qilinadigan ob`ektning holati to`g`risida xulosalar olinadi. Ushbu yondashuvda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish maqsadlari alohida rol o`ynaydi. Ushbu yondashuvni mamlakatimizda eng taniqli vakili N.D. Kondratiev o`zining «uzoq to`lqinlar» nazariyasini e`lon qildi.
b) maqsadli yondashuv (yunon tilidan - maqsad) iqtisodiyotda ro`y berayotgan jarayonlarning faol ishtirokchilariga xosdir. Ushbu ob`ektning rivojlanishining maqsadli parametrlari va vazifalarga yaqinlashuv darajasiga asoslangan. Iqtisodiyotni prognozlashtirishda ushbu yondashuvning eng ko`zga ko`ringan vakili va himoyachisi S.G. Strumilin hisoblanadi.
Mintaqa uchun keng qamrovli iqtisodiy prognozni ishlab chiqish ikkita maqsadga ega. Birinchidan, u mintaqaning hukumatiga iqtisodiy va ijtimoiy siyosat sohasida qaror qabul qilish uchun ma`lumot beradi. Ikkinchidan, uning ko`rsatkichlari mintaqaning davlat byudjeti loyihasi ko`rsatkichlarini ishlab chiqish uchun asos bo`lib xizmat qiladi.
Davlat prognozi mamlakat va uning sub`ektlarining tegishli ijro etuvchi organlari taqdim etgan ma`lumotlarga asoslanadi. Asosiy axborotni taqdim etish organi - hududiy organlar tarmog`i orqali birlamchi axborot to`playdigan Davlat statistika qo`mitasi uni umumlashtiradi va rasman e`lon qiladi. Boshqa vazirliklar va idoralar o`zlarining vakolatlari (Monetar sohasida - Markaziy bank, byudjet ijrosi - Moliya vazirligi, bojxona statistikasi bo`yicha - Davlat bojxona qo`mitasi va boshqalar) bo`yicha axborotni taqdim etishga mas`uldirlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
