O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi guliston davlat universiteti boshlang'ich va maktabgacha ta'lim metodikasi kafedrasi tabiatshunoslik va uni o’qitish metodikasi

Кеrakli jihozlar va materiallar: Flepchatkalar, oddiy va rangli qalamlar, o’chirg’ich, daftar, plakatlar.
Ishni bajarish tartibi:
Quyosh tizimi hududidagi har qanday jism ham Quyosh tizimiga kiravermaydi. Quyoshning ta’sir doirasidagi har bir jismning Quyosh tizimiga kirishi uchun avvalo uning musbat kinetik va manfiy potensial energiyalarining yig’indisi, ya’ni to’la energiyasi manfiy bo’lishi kerak. Bunda jism Quyoshning tortishish kuchini yenga olmay, Quyosh tizimi doirasida qoladi. Buning uchun Quyosh tizimiga tegishli jismlarga Quyoshning tortishish quchi ta’siri boshqa yulduzlarnikiga nisba-tan ortiq bo’lishi kerak.
Nazorat savollari:
1.Tabiatshunoslik fanining rivojlanishiga hissa qo'shgan O'rta Osiyolilik qaysi mutafakkirlami bilasiz?
2. A1 Xorazmiy tabiatshunoslik faniga qanday hissa qo'shgan?
3. Bobur tabiatshunoslikka oid qanday tadqiqotlar olib borgan?
4. Jayhoniyning tabiatshunoslik faniga qo'shgan hissasi-chi?
5. Abu Nasr Farobiy tabiatshunoslik fani rivojiga qanday hissa qo'shgan?
6. Farobiyning tabiat haqidagi qarashlari to'g'risida nimalami bilasiz?
7. Abu Rayhon Beruniy Yeming shakli va Quyosh sistemasi haqida qanday fikrlar bildirgan?
Mustaqil ish topshiriqlari:
1. Tabiatshunoslikni o'qitish metodikasi fanidan katak daftar tuting.Bu daftarga tabiat to‘g‘risidagi har xil ma’lumotlami yozib oling, gazeta hamda jumallardan tabiat haqidagi maqola va rasmlami kesib, yig'ib boring.
2. Daftaringizga jonsiz va jonli tabiatga oid bir necha jism nomlarini alohida yozing. Tabiatdagi qattiq, suyuq va gazsimon holdagi jismlar nomini ustunchalarga bo‘lib, alohida-alohida ajratib yozing.
3. «U kim, bu nima?» degan kitob (Bolalar ensiklopediyasi)ning birinchi jildidan Abu Rayhon Beruniy haqidagi maqolani topib o'qib chiqing va uning fanga qo'shgan hissasini gapirib bering.

13 – машғулот. Mavzu. QUYOSH SISTEMASI

Dars maqsadi: Quyosh sistemasi
Umumiy tushunchalar: Quyosh tizimi - Quyoshning sayyoraviy tizimi. Quyosh tizimiga Quyosh va uning atrofida aylanuvchi barcha osmon jismlari kiradi. Quyosh sistemasi - Quyoshning gravitatsion ta’sir maydoni ichida harakatlanuvchi osmon jismlari (Quyosh, sayyoralar, sayyoralarning yo’ldoshlari, kichik sayyoralar, kome-talar, kosmik changlar) majmui. Quyosh tizimi chegarasining ko’rinma o’lchami Pluton orbitasi (taxminan 40 a.b., q. Astronomik birlik) bilan aniqlansada, ammo uning haqiqiy chegarasi eng yaqin yulduzgacha (230 ming a.b. gacha) bo’lishi mumkin. Quyosh tizimining uzoq tashqi sohalari haqidagi ma’lumotlar Quyoshga yaqinlashuvchi uzun davrli kometalar va shu sistemani qoplagan kosmik changlarni kuza-tishdan olinadi.