O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona davlat universiteti fizika texnika fakulteti

3- rasm. Yorug’lik aberrasiyasi va Yer harakatlanishida efirning er-gashishi haqidagi masala.
a — Yer ergashtiruvchi efir, aberratsiya yo’q;
b — efir xarakatsiz, aberratsiya bor :
yorug’lik to’lqinlari qo’zgalmas efirda o’z yo’lini davom ettirib,
jilgan trubadan orqada holadi (3-b.rasm). Truba o’qining yulduzga to’g’rilanganicha qolishi uchun uni og’dirib turish kerak; bu og’ish burchagi trubaning v tezligiga va v bilan yulduzga qaratilgan yo’nalish orasidagi ψ burchakka bog’liq. Tezlik v qaharo’zgarganida trubaning og’maligi burchak qahar o’zgarishi kerak, demak aberratsiya burchagi bo’ladi, bundagi c-yorug`likning truba bo’ylab yo’nalgan tezligi (bo’shliqda yoki havoda). Ψ=1/2π bo`lganda oberatsiya burchagi ,45 bo’ladi
Ammo bu sodda muhokama usuli paradoksga olib keladi. Truba(vizir teshiklar orasidagi fazo) yorug’likni sindiruvchi biror modda bilan, masalan, sindirish Kursatkichi n bo’lgan shisha parchasi yoki suv bilan to’ldirilgan bo’lsin. Modda ichida yorug’lik to’lqinlarining tezligi . Yulduzning ko’rinma S vaziyatiga to’g’rilangan trubaning o’qi yo’nalishi α aberratsiya burchagi orqali aniqlanadi; α ning qiymati quyidagi mulohazalardan topiladiganday bo’lib ko’rinadi (4-rasm). Yorug’lik to’lqinlari moddaga α burchak ostida tushib, unda sinadi va truba ichida γ= αn burchak ostida ketadi.Efir harakatsiz bo’lgan holda yorug’lik to’lqinlarining orqada qolishi truba o’qini γ burchak qahar og’dirishni talab qiladi, γ burchak quyidagi shartdan topiladi:
(1.2.8)
bunda sin –bo’sh truba uchun aniqlangan aberratsiya bur­chagi. bo’lgani uchun, sindirish Kursatkichi n bo’lgan mod­da bilan to’ldirilgan truba uchun aberratsiya burchagi
(1.2.9)
bo’lishi kerak.
Ammo bu tajriba o’tkazilganda (Eri, 1871 y.)

ekanligi ma’lum bo’ldi.
Agar ergashish koeffitsienti e’tiborga olinsa, bu tajriba natijasini ham izohlab berish mumkin. Suvga to'ldirilgan truba yorug’lik to’lqinlarini o’z harakati yo’nalishida ) tezlikda ergashtirib ketadi. Shunday qilib, yorug’lik truba o’qi bo’ylab tezlikda harakat qiladigan va -yo’l bosib o’tadigan vaqt ichida yorug’lik to’lqinlari, ergashish bo’lmagan holda bo’ladigandek kattalik qahar emas, balki kattalik qahar orqada qoladi. Demak,

cyt —


'