O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona davlat

Partiyaviy tizim – jamiyat ichida ijtimoiy faoliyatni shakllantiruvchi, tashkil etuvchi siyosiy institutlar majmuasidir. Siyosiy institutlar bir tomondan siyosiy partiyalar bilan davlat o’rtasidagi o’zaro munosabatlar, boshqa tomondan – partiyalar siyosiy tizimning ijtimoiy elementlari va fuqarolar o’zaro munosabatlari ifodasi. Partiya tizimi ma’lum bir jamiyat yoki davlatlar tomonidan qabul qilinmagan. Masalan, Butan, Ummon, quvayt, Saudiya Arabistoni kabilar. SHu bilan birga bir partiyali yoki ko’p partiyali tizimlar ham mavjud.
Siyosiy partiyalarning partiyaviy tizim jihatidan tasnifi, turlari. Dunyo davlatlarida partiyaviy tizim klassifikatsiyasi, turlari quyidagilardan iborat bo’lib kelgan:
1. Ko’p partiyaviylik tizimi. Bu tizimda fuqarolarga turli partiyalardan nomzodlarni tanlab olishga va jamiyatni davlatlashtirishda u yoki bu dasturga afzallik berishga imkon yaratadi. Ko’p partiyaviylik tizimi o’z navbatida:
1) Ko’p partiyaviylik tizimida hukmron pratiyalarga bo’linadi. Masalan, AQSH Demokratik partiyasi (1828), AQSH Respublikachilar partiyasi (1854), Avstraliya leyboristlar partiyasi (1916), Avstraliya Alpyans partiyasi (1966), O’zbekistonda FMDP (1998), XDP (1991) va hokazo.
2) Ko’p partiyaviylik tizimida hukmronsiz partiyalar. Masalan, AQSH Kompartiyasi (1919), AQSH Sotsial-demokratik partiyasi, AQSH Sotsialistik partiyasi. O’zbekistonda bizning taxminimizcha, «Adolat» partiyasi (1995), Milliy tiklanish partiyasi (1995) va hokazo.
3) Ittifoq (blok) partiyalari. Masalan, Germaniya sotsial-demokratik partiyasi (1869), Xristian sotsial Ittifoqi (1945), Erkin demokratik partiya (1848), Xristian demokratik Ittifoqi (1950), «Ko’katparvarlar» partiyasi (1980) va hokazo.
2. Ikki partiyaviylik tizim. AQSHda 2 partiyali tizim tarkib topgan bo’lib, hokimiyat tepasiga Respublikachilar (hozirgi prezident J.Bush) va Demokratik partiya kelib turadi.
3. Bir partiyaviylik tizimi. Tarixning borishi yakka partiyaviylik tizimi davlatda diktatura o’rnatilishiga olib kelishini tasdiqladi.
Politologiya ta’limotida politologlar siyosiy partiyalar tuzilishiga doir turli fikr-mulohazalarni bildirganlar.