O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

15.6-rasm. Ilgak qulochining o’zgartirish mexanizmlari sxemasi. 
15.6-rasm, v da ko’rsatilgan vintli mexanizm yetakchi gayka 1 va 
strelaga sharnirli biriktirilgan vint 2 dan iborat. Gayka 1 yetakchi 

---

205 
mexanizm va dvigatel bilan sharnirli tayanchga joylashgan. Bunday 
joylashish gayka va vintning strelani ko’tarilgan vaqtida gorizontal 
o’qqa nisbatan burilishga imkon beradi. Bu turli mexanizmlarning 
massasi kichik, tayyorlash esa oddiydir.
15.6-rasm, b da ko’rsatilgan gidravlik mexanizm gidrotsilindr 1, 
porshen shtogi 2 dan iborat. Bu turli mexanizmning massasi uncha katta 
emas, ishga tushirish va to’xtatish juda ravon, tayyorlanishi murakkab 
va narxi qimmat. 
15.6-rasm, a da ko’rsatilgan reykali mexanizm tishli reyka va 
yetaklovchi shesternyadan iborat. Reyka strela 3 bilan sharnir orqali 
briktiriladi. Bu mexanizmning vazni yengil va tayyorlanishi oddiy. 15.6-
rasm, g da ko’rsatilgan sektorli mexanizm tishli sektor 2 va yetakchi 
shesternya 1 dan iborat. Bu mexanizmda strelani kerak bo’lsa, eng pastki 
holatga tushirish mumkin. Ammo o’ta og’ir, o’lchamlari katta va uni 
tayyorlash ancha murakkab.
Krivoship-shatunli ilgak qulochini o’zgartirish mexanizmi (15.6-
rasm) krivoshir 1 va koromislo 3 bilan biriktirilgan. SHatun 2 dan iborat. 
Koromislo strela bilan tortqi 4 orqali biriktiriladi. Bu mexanizmlar 
ishonchli va xavfsiz ishlaydi, og’irligi bo’yicha eng og’ir mexanizmlar 
hisoblanadi.
Ish protsessida inertsiya kuchlari ta’siridan sharnirlarda hosil 
bo’ladigan zo’riqishlarni kamaytirish uchun ilgak qulochini o’zgartirish 
mexanizmlarida zvenolarning birikkan sharnirlarida amortizatorlardan 
foydalaniladi.
15.4. Burish mexanizmlari 
Burish mexanizmlari kran metall konstruktsiyasini va yukni burish 
uchun xizmat qiladi. 
Aylanuvchi kranlarni bir-biridan printsipial farqlanuvchi ikki 
gruppaga bo’lish mumkin. Birinchi gruppaga shunday aylanuvchi 
kranlar kiradiki, ularning yuk ko’taruvchanligi quloch uzunligiga bog’liq 
bo’lmaydi.
Ikkinchi gruppaga strelali kranlar kiradi. Ularning yuk 
ko’taruvchanligi quloch o’zgarishiga bog’liq bo’ladi. Burish 
mexanizmlari kranning qo’zg’almas yoki aylanuvchi qismiga o’rnatilishi 
mumkin.
Burish mexanizmi kranning qo’zg’almas qismiga o’rnatilganda, 
kranning aylanuvchi mexanizmiga nisbatan harakatlanadi. 
Agar burish mexanizmi kranning aylanuvchi qismiga o’rnatilsa, u 
bilan birgalikda harakatlanadi. 

---

206 
15.7-rasmda kran metall konstruktsiyasining buriladigan qismiga 
joylashgan burish mexanizmi tasvirlangan. Bu holda kichik burish 
tezligini olish uchun, odatda, chervyakli uzatma 4 ishlatiladi. Yuqori 
FIK ni olish uchun va shuningdek, kranni to’xtatganda uzatmalarda hosil 
bo’ladigan zarbli nagruzkalar ta’sirini yo’qotish uchun o’z-o’zidan 
tormozlanadigan chervyakli uzatma ishlatiladi. Ushbu mexanizmda 
saqlovchi mufta 6 ko’zda tutilgan, uning siljuvchi elementi shponkada 
val bo’yicha sirpanadi va prujinada 5 bosimi ta’sirida bo’ladi. 
CHervyak g’ildiragi val 7 da erkin o’tiradi. CHervyak valiga 
tormoz 2 o’rnatilgan chervyak vali elektr dvigatel 1 rotori bilan 
kompensatsiyalovchi mufta 3 yordamida birikkan. Aylanma harakat 
chervyak g’ildirak validan kran kollonnasiga 8 tishli uzatma yordamida 
uzatiladi.