O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

16.2. Ijrochi mexanizmlar 
Ijrochi mexanizmlar sozlovchi qismlarining tuzilmalariga ko’ra, 
zaslonkali, bir o’tirgichli, ikki o’tirgichli, uch yo’lli, ichakli bo’ladi. 
Teskari aloqani tasnifiga ko’ra ijrochi elementlar uzluksiz va releli 
harakatda bo’lishi mumkin. 
Elektrik ijrochi mexanizmlar. Elektrodvigatel solenoidli ijrochi 
mexanizm eng ko’p tarqalgan elektr ijrochi mexanizm hisoblanadi. 
Ikki pozitsiyali dvigatel DR (ikki pozitsiyali sozlash) – bu qurilma 
(16.1-rasm) bir fazoli asinxron elektrodvigatel 5 dan va shesternyali 
reduktor 1 dan iborat bo’lib, ular hammasi quyma korpusga joylashadi. 
Reduktorning chiqish 180 gradusga burish mumkin, kulachokli 
mexanizmni shtok 3 bilan esa bir vaqtning o’zida boshqa ishchi qism 
ilgarilanma – qaytalanma harakat qilishi mumkin. CHiqish valining 

---

210 
aylanish chastotasi reduktordagi shesternyalarga bog’liq. CHiqish 
valining oxirida joylashgan uzgich 4 ikki pozitsiyali sozlashni amalga 
oshirishga imkon beradi. 
Ikki pozitsiyali dvigatelni ulash sxemasi 16.2 – rasmda 
ko’rsatilgan. Sozlanuvchi kattalikni qiymati berilgan chegarada bo’lsa, 
boshqaruvchi priborni 6-7 to’shamalari ochiq bo’ladi. Dvijok 8 stator 
o’ram va tashqi halqa tutashgan halqa 3 ga tutashguncha dvigatel va 
dvijok 8 aylanadi (misol uchun soat millari bo’yicha). Oxiridagi uzgich 
1 ga yetib borgan dvijok 8 sakraydi va zanjir uziladi. Dvigatel to’xtaydi. 
Sozlovchi parametrni o’zgartirilishini kontakt 7 ni tutashuviga olib 
keladi. Dvigatel ishga tushadi, dvijok buriladi va yana tashqi halqa bilan 
tutashadi, bu safar esa pastki halqaga tutashadi. Dvijok 8 keyingi 
uzgichga 4 yetguncha sozlovchi qism siljiydi. Bu safar dvigatelni 
yurgizish tutashma 6 tutashganda sozlovchi parametr o’zining pastki 
chegarasiga yetganda amalga oshadi. SHunday qilib chiqish vali yarim 
aylanadi va to’xtaydi, bu paytda ishchi qism regulyatorni gox u gox bu 
chetki holati bilan tutashadi. CHiqish valining tezligi reduktorning 
uzatish soniga bog’liq.