O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti geografiya yo’nalishi kurs ishi mavzu: Òsimlik va xayvonot dunyosi

Tog`li o`lkalarning o`simliklari

Janubiy cho`llar esa iqlim jihatdan o`simlik va hayvonot dunyosining roivojlanish tarixi va tarkibi jihatidan Old Osiyo va Shimoliy Afrika cho`llarining davomidir. Ya`ni bular O`rta dengiz tipidagi subtropik o`simliklardandir. O`rta Osiyoning Janubiy cho`llarida yog`in bir tekisda yog`maydi. Bahor va qishda yog`in ko`p yog`adi, yoz esa nihoyatda quruq keladi. Janubiy qumli cho`llar (Qoraqum va Qizilqum) o`simliklari yog`ingarchilik kam bo`lishiga, quruq va juda issiq yozga, kuchli shamolga moslashib olgan. Bu yerda quruq iqlimga bardosh beradigan va qum bosib ketganda ham bemalol o`sa oladigan o`simliklar o`sadi. Bunday o`simliklar o`zidan namni kam bug`lantirgani uchun ularning ko`plarining barglari bo`lmaydi. Barglari bo`lgan taqdirda ham juda mayda yoki ingichka, yikonli bo`ladi. Qumli cho`lga xos bo`lgan juzg`un, quyonsuyak, tereskan, qizilcha, astragal kabi butalarning hammasi past bo`yli, barglari kam. O`simlik bamisoli butaga o`xshab ko`rinadi.
Sho`rxok cho`lning o`ziga xos o`simliklaridan biri qora saksovuldir. U Qoraqumda, Qizilqumda, Sirdaryo atrofidagi tekisliklarda, Mo`yinqumda va Balxash bo`yi qumli cho`li va boshqa yerlarda o`sadi. Qora saksovul oq saksovul orasida kam uchraydi, ya`ni do`ng qum tepaliklarida oq saksovul o`ssa, qum oralaridagi kotlovinalarda boshqa o`simliklar bilan bir qatorda qora saksovul o`sadi. Qora saksovul 18-25 yil yashaydigan daraxt bo`lib, bo`yi 5-6 m, ayrim joylarda 8 m ga boradi.
Qumlar orasida sho`rxok va taqirlar ham bor. Taqirlarda o`simliklar butunlay o`smaydi yoki nihoyatda siyrak o`sadi. Faqat taqir atroflarida, taqir atrofidagi yoriqlarda efemer va ayniqsa sho`ra o`simliklarini ko`p uchratish mumkin.

4. 
   Chala cho`l hayvonlari
   

O`rta Osiyo tog`li o`lkalari alohida floristik va zoogeografik oblastni tashkil etadi. Bu yerga qadimgi Hindiston-Himolay, O`rta dengiz-Afrika, dast-cho`lli Mo`g`uliston, Markaziy Osiyo yassi tog`ligi va Yevroosiyo o`simlik va hayvonlarining vakillari turli davrda turli yo`llar bilan kirib kelgan. O`simlik va hayvonot dunyosining tarkibi ham o`ziga xos xususiyatlarga ega. Bu xususiyat shundan iboratki, Turkiston tog`li o`lkasi javdar, no`xat kabi ekinlarning markazi bo`lgan, tog`lardagi yovvoyi olma, o`rik, olcha, tog`olcha, bodom, pista, tok va boshqa meva daraxtlaridan bu yerda bog`lar vujudga keltirilgan, ular keyinchalik butun dunyoga tarqatilgan.
Oʻzbekiston hayvonot dunyosi xilma-xil boʻlib, Oʻrta Osiyodagi boshqa mamlakatlar singari subtropik mintaqalga xos turlarga ega. Respublikada sut emizuvchilarning 6 turkumi: hasharotxoʻrlar (6 tur), koʻlqanotlilar (19 tur), tovuqsimonlar (2 tur), kemiruvchilar (42 tur), yirtqichlar (23 tur) va juft tuyoqlilar (8 tur)ga mansub 100 tur uchraydi. Eng nodir va kam uchraydigan sut emizuvchilarning 24 turi, jumladan burama shoxli echki, ayiq, qoplon, quroquloq, silovsin, ilvirs, sirtlon, qunduz, manul, jayran, alqor, qushoyoq, koʻk sugʻur, olakoʻzan, ustyurt qoʻyi, buxoro qoʻyi, shomshapalak, tunshapalak Oʻzbekiston Respublikasi „Qizil kitobi“ga kiritilgan (2003).
Oʻzbekiston qushlarning 24 turkumga mansub 410 ga yaqin turi bor, ulardan 184 turi chumchuqsimonlar turkumiga kiradi. Qushlarning 24 turi, jumladan, birqozon, jingalakdor birqozon, oq laylak, qora laylak, qizil gʻoz, vishildoq, oqqush, kichik oqqush, marmar oʻrdak, oqbosh oʻrdak, suvqiygʻir, qirgʻiy burgut, choʻl burgut, choʻl burguti, bolyatur, qumoy, ilonxoʻr burgut, mallabosh lochin, itogʻli, oq turna, oddiy tuvaloq, bizgʻaldoq, yoʻrgʻa tuvaloq, qorabovur, torgʻoq, osiyo loyxoʻragi, qum chumchuq va boshqalar „Qizil kitobi“ga kiritilgan.
Yarim cho'l - bir suvsiz, yiliga yog'ingarchilik ortiq 25 sm tushmaydi dunyo quruq joylari. ularning shakllanishi eng muhim omil, salgina. Biroq, barcha issiq ob-havo, ulardan ba'zilari, aksincha, Yer sovuq viloyatlarini ko'rib, bor biyobonlar. bu sohalarda qattiq sharoitlariga moslashtirilgan turli xil yo'llar bilan O'simlik va hayvonot dunyosi.