O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona Politexnika Instituti

Tayanch iboralar: kredit, vositachilik, mablag’ jalb qilish, likvid, tamoyillari, qimmatli qog’ozga aktiv.

Amaliy mashgʻulot

17-MAVZU: TIJORAT BANKLARINING AKTIV VA PASSIV OPERATSIYALARI MAVZUSIDA TUZILGAN TOPSHIRIQLAR
Topshiriq №1: Quyidagi so’zlarga ta’rif bering.
Bankning passiv operatsiyasi -
Depozitsiz mablag‘lar –
Hisob – kitob operatsiya –
Fond operatsiya -
Kassa operatsiyalari -
Kontokorrent operatsiya-
Investitsiya operatsiya –
Jalb qilingan mablag‘larning manbasi –
Tijorat banklari asosiy kapitali –
Tijorat banklarining aktiv opersiyalari –
Valyuta operatsiyalari -

Topshiriq №2: SAVOLLARGA JAVOB BERING.

Banklarning depozit hisobraqamlari turlari bu - ?
2. Tijorat banklari tomonidan jalb qilingan resurslarni aktiv operatsiyalarga transformatsiya qilinishi bu - ?
3. Tijorat banklari aktivlarining shakllanishi bu - ?
4. Tijorat banklarining passiv operatsiyalari bu - ?
5. Banklarning ssuda kapitallari bozoridan resurslar jalb etishi bu - ?
6. Tijorat bankining kapitalini shakllantirish bilan bog‘liq bo‘lgan operatsiyalar
bu - ?
7. Tijorat banklari depozit bazasining yetarliligi bu - ?
8. Tijorat banklari kapitalining yetarliligi bu - ?

Topshiriq №3: Testlar

1. Banklarning vaqtinchalik bo‘sh pul mablag‘larini jalb qilish bilan bog‘liq operatsiyalari – bu?
a) passiv operatsiyalar
b) aktiv operatsiyalar
c) trast operatsiyalar
d) aktiv-passiv operatsiyalari

2. Bank resurslari qanday manbalardan tashkil topadi?

a) o‘z mablag‘laridan iborat
b) jalb qilingan mablag‘lar va o‘z mablag‘laridan
c) jalb qilingan mablag‘lar
d) kredit mablag’lari

3. Jami bank resurslari tarkibida jalb qilingan mablag‘lar necha foizni tashkil qiladi?

a) 50 foiz
b) 20 foiz
c) 85–90 foiz
d) 100 foiz

4. Majburiyatlarni muddati va vujudga kelish manbasiga qarab qanday turlari mavjud?

a) uzoq muddatli, o’rta muddatli, qisqa muddatli
b) likvidli va to’lovga qobilli
c) qisqa va uzoq muddatli
d) barqaror va beqaror

5. Depozitli mablag’lar-bu?

a) chaqirib olinguncha saqlanadigan depozitlar, muddatli depozitlar, jamg‘arma depozitlar
b) kreditlar, omonatlar, trastlar, faktoringlar
c) naqd pullar, naqdsiz pullar, cheklar
d) valyutalar, veksellar

6. Xalqaro bank amaliyotida bank resurslari tarkibida depozit mablag‘larining qaysi turi asosiy ulushni tashkil etadi?

a) talab qilib olinguncha depozitlar
b) muddatli depozitlar
c) jamg’arma depozitlar
d) muddatsiz depozitlar

Mustaqil ta’lim

1-masala
Markaziy bankning 2020 yil may oyi uchun banklarga lombard kreditlari berish kursatkichlaridan foydalanilgan holda, xar bir, quyida keltirilgan davirlar uchun lombard kreditidan foydalanish bo’yicha xisoblangan foizlar summasi va o’sib boruvchi qarz summasi aniqlansin.
Lombard kreditlashni amalga oshiruvchi regionlar soni. . . . . . . . . . . . . 33
Lombard kreditlarini oluvchi banklar soni. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . 89
Lombard kreditlarini berish marta soni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
Jami berilgan lombard kreditlar summasi, mlrd. so’m. . . . . . . . . . . . . . 9,32
Shu jumladan:
3 kundan 7 kungacha muddatga. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1,52
8 kundan 14 kungacha muddatga. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2,01
15 kundan 30 kungacha muddatga. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 2,79
01. 06. 2018 yil sanasiga bo’lgan qarz, mlrd. so’m. . . . . . . . . . . . . . . . . 5,51
Foiz stavkalari, yillik foiz, muddat, kunlar:
7 kungacha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
14 kungacha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
30 kungacha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Quyidagi savollarga javob bering.

1. Markaziy Bank qanday maqsad bilan tijorat banklariga kreditlar berishi kerak?
2. Auktsionda sotib olingan kredit mablag’lari markazlashtirilgan kreditlardan nimasi bilan farq qiladi?
3. Markaziy Bankdan tijorat banklari qanday kreditlar olishi mumkin va qanday shartlar bilan?

Testlar
1. Tijorat banklari resurslari nechta yirik guruhga bo’linadi?

A. 2 ta.
B. 5 ta.
V. 7 ta.
G. 9 ta.

2. Tijorat banklari riskli aktiv operatsiyalari natijasida:

A. – xarajat qilishga majbur bo’ladi;
B. – daromad oladi;
V. – mablag’larni jalb qiladi;
G. – kapitalini oshiradi.

3. Quyidagi qanday operatsiyalar bank uchun yuqori riskli aktiv operatsiyalar hisoblanadi?

A. Kassa operatsiyalari.
B. Kredit operatsiyalari.
V. Asosiy vositalar bilan bog’liq operatsiyalar.
G. Mijozlar bilan bog’liq operatsiyalar.

4. Tijorat banklari aktivlari riskka tortilganlik darajasiga qarab nechta guruhga bo’linadi?

A. 2 ta.
B. 3 ta.
V. 4 ta.
G. 5 ta.

5. Banklarning noa’nanaviy operatsiyalari qanday javobda to’liq keltirilgan?

A. Faktoring, kontokorrent (overdraft), forfeyting, trast.
B. Faktoring, kredit – ijara (lizing), forfeyting, trast.
V. Faktoring, kredit – ijara (lizing), kontokorrent (overdraft), forfeyting, trast.
G. Faktoring, kredit – ijara (lizing), kontokorrent (overdraft), forfeyting.

6. Banklarning daromadlari qanday tarkibdan tashkil topadi?

A. Foizli
B. Foizsiz.
V. Foizli va foizsiz.
G. Qiymatli va qiymatsiz.

7. Banklarning xarajatlari qanday operatsiyalar guruhiga kiradi?

A. Passiv operatsiyalar.
B. Valyuta operatsiyalar.
V. Aktiv operatsiyalar.
G. Kapital operatsiyalar.

Glossariy

Tijorat banklarining aktiv va passiv operatsiyalari

Bankning passiv operatsiyasi - Banklarning vaqtinchalik bo’sh pul mablag’larini jalb qilish bilan bog’liq operatsiyalari passiv operatsiyalar hisoblanadi

Depozitsiz mablag’lar – depozit bo’lmagan mablag’lar bo’lib, bunda o’z ichiga banklararo kredit resurslari, hukumat hisobvaraqlaridagi vaqtincha bo’sh mablag’lar, tijorat banklaridan olingan resurslar va boshqa mablag’lar kiradi
Hisob – kitob operatsiya - banklar mijozlarning topshiriqlariga asosan turli maqsadlarga ularning hisobvaraqlarini debetlash orqali o’tkazadi, shuningdek, ssuda operatsiyalari ham bevosita kredit oluvchining ssuda hisobvarag’ini debetlash orqali amalga oshiriladi.
Fond operatsiya - banklar qimmatli qog’ozlar bilan operatsiyalar bajarish bilan birga, fond birjalarida oldi – sotdi qilinadigan qimmatli qog’ozlar va veksellar bilan operatsiyalarni amalga oshiradi.
Kassa operatsiyalari - orqali mijozlarga naqd pullarni berish va ulardan naqd pullarni qabul qilish bilan bog’liq ishlarni amalga oshiradi.
Kontokorrent operatsiya- mijozlarning banklardagi talab qilib olinguncha saqlanadigan depozit hisobvaraqlari bo’yicha ma’lum miqdorda debet qoldiq (overdraft) qolishiga ruxsat beriladi.
Investitsiya operatsiya - banklar ho’jalik yurituvchi sub’ektlar va davlatning qimmatli qog’ozlariga moliyaviy mablag’larni joylashtiradi.
Jalb qilingan mablag’larning manbasi – bu depozitlar bo’lib, bunda chaqirib olinguncha saqlanadigan depozitlar, muddatli depozitlar hamda jamg’arma depozitlar turlarini o’z ichiga oladi
Tijorat banklari asosiy kapitali - xalqaro Bazel andozalariga asosan ustav kapitalining to’langan qismi, muddatsiz nekumulyativ imtiyozli aksiyalar, emission daromad, sof foyda hisobidan shakllantirilgan zaxira summalari va o’tgan yillarning taqsimlanmagan foydasidan tashkil topadi.
Tijorat banklari ikkinchi darajali (qo’shimcha) kapitali - kreditlardan ko’riladigan zararlarni qoplashga mo’ljallangan zaxiraning riskka tortilgan aktivlar miqdori 1,25 foizidan oshib ketmaydigan qismi, qayta baholash zaxirasi, subordinatsiyalashgan qarz majburiyatlari va konsolidatsiyalashgan sho’’ba korxonalarini tashkil etish maqsadiga yo’naltirilgan qo’yilmalarni o’z ichiga oladi.
Tijorat banklarining aktiv opersiyalari – bu banklarning passiv operatsiyalari natijasida shakllantirilgan mablag’larini iqtisodiy jihatdan daromad (foyda) olish maqsadida turli maqsadlarga joylashtirish va likvidligini ta’minlash bilan bog’liq operatsiyalardir.
Valyuta operatsiyalari - bevosita xorijiy mamlakatlar milliy valyutasini oldi – sotdisi bilan bog’liq operatsiyalar hisoblanib, milliy valyutaning xorijiy valyutalarga nisbatan kursini o’zgarishi hisobiga foyda yoki zarar ko’rishi mumkin

18-MAVZU. NOBANK KREDIT TAShKILOTLARI VA ULARNING TURLARI

18. 1. Nobank kredit tashkilotlari va ularning zarurligi. Nobank kredit tashkilotlarining aktiv va passiv operatsiyalari.

18. 2. O’zbekistonda nobank kredit tashkilotlari. Nobank kredit tashkilotlarining turlari va ular faoliyatining zarurligi. Nobank kredit tashkilotlarining resurs bazasini shakllanishi.
18. 3. Nobank kredit tashkilotlari ustav kapitalining eng kam miqdoriga qo’yiladigan talablar. Nobank kredit tashkilotlarining aktiv operatsiyalari.
18. 4. Nobank kredit tashkilotlari faoliyatini tartibga solish tizimi. O’zbekistonda nobank kredit tashkilotlari va ular faoliyatining yo’nalishlari.