O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti

13 - Amaliy mashg‘ulot
Modellarni qog‘oz va kartondan yasash. 
Material va asboblar: falin qog‘oz, karton, qaychi, skalpel, metalli chizg‘ich, 
qalam, o‘chirg‘ich, yelim, uch burchak chizg‘ich burchaklari: 30, 45 va 60˚, lekalo, 
tsirkul. 
Qog‘oz uy sharoitida va ustaxonada ishlash uchun yaxshi material 
hisoblanadi. Bu arzon va oson topiladigan material bo‘lib, undan har qanday 
murakkablikdagi model yasash mumkin. Qog‘oz chizmachilik yoki rassomchilik 
qog‘ozi bo‘lishi kerak. U yuqori qalinlikka ega shu sababli ishlash qulay. Model 
tashqi ko‘rinishi qog‘oz sifatiga bog‘liq. Yaxshi qog‘oz ishqalanishda 
taxlanmasligi, egilganda sinmasligi kerak. Qog‘oz va karton izlanish ishlari olib 
borish uchun juda qulay material, lekin u o‘z kamchiliklariga ega. Agar plastilin 
bilan ishlash jarayonida qo‘yilgan xatoliklarni to‘g‘rilash mumkin bo‘lsa, karton 
yoki qog‘ozdan maket tayyorlashda bunday qilish mumkin emas.
Kul yoki qo‘ng‘ir rangli kartonlardan foydalaniladi. Avvaldan unga oq 
qog‘oz yopishtiriladi. Karton buralib qolmasligi uchun har ikkala tomonidan 
yopishtiriladi. Kartondan yasalgan modelni guash, tempera xattoki yog‘li bo‘yoq 
bilan bo‘yash mumkin. Avval unga yog‘li grunt yoki ikki marta alif bilan ishlov 
berilishi kerak bo‘ladi. Model tayyorlash bo‘yicha boshlang‘ich mashg‘ulotlarda 
unga katta bo‘lmagan o‘lchamga ega bo‘lgan va shakli va konstruksiyasi murakkab 
bo‘lmagan modellar bajarish lozim. Avval chizmalar bo‘yicha andaza bajariladi, 
imkon boricha butun bichilgan model korpusi, so‘ng esa detallar. Shundan so‘ng 
model to‘liq montaj qilinadi. Izlanish modellarida eng yaxshi yelimdan 
foydalaniladi. U qog‘ozni kir qilmaydi, xatto quyilgan vaqtida osongina model va 
detallardan ajralishi mumkin va yana qaytadan yopishtirish mumkin. Bunday 
harakat va tozalikni ish jarayonida PVA yelimi, duradgorlik yelimi ta’minlay 
olmaydi, ayniqsa bajaruvchi mahorati va uquvi yetarli bo‘lmasa. Avval aytib 
o‘tilganidek qog‘oz va kartonni buklangan joyda skalpel yordamida salgina qirqib 
qo‘yish kerak, ya’ni qirg‘oqlari tekis bo‘lishi uchun. 

---

111