O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro muxandislik-texnologiya instituti qo‘l yozma huquqida

Ko’p postli va maxsus payvandlash transformatorlari 

Ko‘p  postli  transformatorlar.  Ko‘p  postli  payvandlash  uchun  tashqi 

xarakteristikasi  qattiq  bo‘lgan  STE  tipidagi  hohlagan  transformatorni  ishlatish 

mumkin, buning uchun faqat har bir postga tashqi xarakteristikani pasayuvchan 

qilib beruvchi RST tipidagi tok rostlagichi (drossel) ulash kerak. 

Ko‘p  postli  payvandlash  transformatoriga  ulanadigan  postlarning  soni 

quyidagi formuladan aniqlanadi: 

N

q

*Itr*G‘*Ipos*K 

bu erda p — postlar soni; 

I

tr

 — payvandlash transformatorining nominal toki;  

I

pos

 — postning payvandlash toki;  

K — nagruzka koeffitsienti, 0,6—0,8 ga teng. 

Ko‘p postli payvandlash transformatorining ishlatilishi uskuna quvvatidan 

to‘la foydalanishga   imkon  beradi. 

Ko‘p postli payvandlash uchun bir necha payvandlash postlariga parallel 

energiya  beriladigan  uch  fazali  transformatorlar  ham  ishlatiladi.  66  rasmdan 

ko‘rinib  turganidek,  bunday  transformatorning  «uchburchak»  qilib  ulangan  G‘ 

birlamchi chulg‘ami va «yulduz» qilib ulangan 2 ikkilamchi chulg‘ami bo‘ladi. 

Faza kuchlanishi (nolinchi sim va fazalardan biri orasidagi kuchlanish) 65—70 v 

bo‘lishi kerak. 

Payvandlash  tokini  rostlash  va  pasayuvchi  xarakteristika  hosil  qilish 

uchun  har  bir  payvandlash  postida  RST  tipidagi  drossellardan  foydalaniladi. 

Ko‘p postli payvandlash transformatorlarining ishlatilish sohalari unchalik keng 

emas. 

---

45 

 

Uch fazali payvandlash transformatori yoy bilan ikki elektrod yordamida 

dastaki  payvandlashda  ishlatilishi  mumkin.  Bu  holda  payvandlash  unumli 

bo‘ladi, elektr energiyasi tejaladi, cosφ  katta bo‘ladi, nagruzka fazalar orasida 

tekisroq taqsimlanadi. Bunday transformatorning tok rostlagichi Tr havo oralig‘i 

bilan rostlanadigan ikki o‘zakdan iborat. Rostlagichning ikki G‘ va chulg‘amlari 

bir o‘zakda joylashgan va elektrodlar bilan ketmaket ulanadi, chulg‘am ikkinchi 

o‘zakda  joylashgan  va  payvandlanadigan  konstruktsiyaga  ulanadi.  Uch  fazali 

payvandlashda  ko‘rilayotgan  sxema  bo‘yicha  uchta  yoy  yonadi:  ikki  yoy 

elektrodlar 4,5 ning har biri va payvandlanayotgan buyum 6 orasida, bir yoy esa 

elektrod    va  ular  orasida  yonadi.  Elektrod  orasidagi  yoyni  so‘ndirish  uchun 

magnitaviy  kontaktor  K  bo‘lib,  uning  g‘altagi  rostlagich    chulg‘amiga  parallel 

ulangan va elektrodlar orasidagi elektr zanjirini uzadi. 

Yuqori  chastotali  payvandlash  o‘zgartirgichlari.  Kichik  toklarda  yupqa 

metallarni  yoy  bilan  payvandlashda,  shuningdek,  suyuqlanmaydigan  elektrod 

bilai  himoya  gazlarida  payvandlashda  o‘zgaruvchan  tok  yoyining  turg‘unligi 

yuqori bo‘lmaydi. Uning turg‘unligini oshirish uchun yoki tok chastotasini, yoki 

salt ishlash kuchlanishini oshirish kerak, biroq bu narsa xavfsizlik texnikasining 

shartlari va cosφ ning pasayishi shartlari bilan chegaralangandir. 

Yoyning  turg‘unligini  oshirish  printsipi  Leningraddagi  «Elektrik»  zavodi 

tomonidan  bir  korpusli  ko‘chma  payvandlash  o‘zgartirgichi  PS1001  ni 

yaratishda foydalanilgan, bu o‘zgartirgich qalinligi 3 mm gacha bo‘lgan metallni 

yuqori chastotali o‘zgaruvchan tok bilan payvandlash uchun tok manbai sifatida 

ishlatiladi.  Uzgartirgich  mustaqil  uyg‘otishli  generator  va  qisqa  tutashtirilgan 

asinxron  yurgizib  yuborish  dvigatelidan  iborat.  Payvandlash  tokini  rostlash  va 

pasayuvchi  tashqi  xarakteristika  olish  uchun  payvandlash  zanjiriga  RT100 

tipidagi  drossel  ulanadi.  Tok  vintli  mexanizm  yordamida  tekis  rostlanadi;  bu 

mexanizm bilan magnitoprovod o‘zagidagi havo oraligi o‘zgartiriladi.  

 

---

46