O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro muxandislik-texnologiya instituti qo‘l yozma huquqida

2.5. OSTsILLYaTORLAR   VA   IMPULSLI O’ZGARTKIChLAR 

Ostsillyator  —  past  kuchlanishdagi  sanoat  chastotasi  tokini  yuqori 

kuchlanishli  (2000—6000v),yuqori  chastotali  (150—500  ming  gts)  tokka 

aylantirib  beruvchi  (qurilma.  Bunday  tok  payvandlash    zanjiriga  berilganda 

yoyning yonishini osonlashtiradi va uning turrun yonishini ta‘minlaydi. 

Ostsillyatorlar  asosan  kichik  qalinlikdagi  metallarni  suyuqlanmaydigan 

elektrod  bilan  o‘zgaruvchan  tok  yordamida  argonyoyida  payvandlashda  va 

qoplamalarining  ionlash  xossalari  past  bo‘lgan  elektrodlar  bilan  payvandlashda 

---

50 

 

ishlatiladi.  Sanoatda  chiqariladigan  elektrodlar  ularning  qoplamalari  tarkibiga 

kiritiladigan  ionlashish  potentsiali  past  bo‘lgan  komponentlar  hisobiga 

payvandlash  yoyining  turg‘un  yonishini  ta‘minlaydi.  Bu  esa  ostsillyatorlarni 

qo‘llamasdan payvandlashga imkon beradi. 

OSPZ2M  ostsillyatorining  printsipial  elektr  sxemasi  10-rasmda 

ko‘rsatilgan. 

OsDillyator  tebranish  konturi  (S  S2,  Sg,  S4  Q2  kondensatorlari)  va  ikki 

Dr1  va  Dr2  induktiv  drossel  g‘altaklari,  YuT  yuksaltiruvchi  transformator, 

yuqori chastotali transformator YuChT va R razryadnikdan iborat. 

Tebranish konturi yuqori chastotali tok hosil qiladi va payvandlash zanjiri 

bilan  yuqori  chastotali  transformator  orqali  induktiv  bog‘langan,  bu 

transformatorning  ikkilamchi  chulg‘amlarining  uchlari:  biri  panelning  erga 

ulangan  klemmasiga,  ikkinchisi  esa  S6  kondensator  va  Pr2  saqlagich  orqali 

ikkinchi  klemmaga  ulangan.  Payvandchini  elektr  tokidan  shikastlanishdan 

saqlash  uchun  zanjirga  Sb  kondensator  ulangan,  uning  qarshiligi  payvandlash 

zanjiriga yuqori kuchlanishli va past chastotali tokniig o‘tishiga to‘sqinlik qiladi. 

Lgar S6 kondensator teshilpshi ro‘y bersa, ehtiyot uchun Pr2 eruvchan saqlagich 

qo‘yilgan. 

OSPZ2M ostsillyator kuchlanishi 220 v bo‘lgan ikki fazali yoki bir faaali 

tarmoqqa bevosita ulashga mo‘ljallangan. 

 

 

10- rasm. OSPZ-2M ossilyatorining prinsipial elektr sxemasi 

---

51 

 

ST- paayvandlash transformatori, SAQ

1

, SAQ

2

-saqlagichlar, Dr1, Dr2-

drosellar, S

1

, S

2

, S

3

, S

4

-kondensatorlar, KT-kuchaytiruvchi transformator, 

YuChT-yuqori chastotali transformatori, R- razryadnik 

Normal  ishlash  vaqtida  kondensator  tekis  chirsillab  turadi  va  yuqori 

kuchlanish  hisobiga  uchqun  razryad  oraligining  teshilishi  ro‘y  beradi.  Uchqun 

oraligi  kattaligi  1,5—2  mm  bo‘lishi  kerak,  bu  oraliq  rostlash  vinti  yordamida 

elektrodlarni  yaqinlashtirish  bilan  rostlab  turiladi.  Ostsillyator  sxemasi 

elementlarida  kuchlanish  bir  necha  ming  voltga  etadi,  shuning  uchun  rostlash 

vaqtida ostsillyatorni, albatta uzib qo‘yish kerak. 

Ostsillyator,  albatta,  mahalliy  aloqa  organlari  inspektsiyasida  ro‘yxatdan 

o‘tkazilishi  kerak;  uni  ishlatish  vaqtida  uning  kuch  va  payvandlash  zanjiriga 

to‘g‘ri  ulanganligini,  shuningdek  kontaktlarning  yaxshi  holatda  ekanligini 

kuzatib  borish  kerak;  ishlayotganda  g‘ilofi  kiydirilgan  bo‘lishi  kerak;  g‘ilofni 

faqat  remont  vaqtidagina,  tarmoqdan  uzilgan  holatda  olish  mumkin; 

razryadnikning ish sirtlari yaxshi holatda ekanligini kuzatib borish, qurum paydo 

bo‘lganida uni jilvir qum qog‘oz bilan tozalash kerak. Birlamchi kuchlanishlari 

65  v  bo‘lgan  ostsillyatorlarni  TS,  STN,  TSD,  STAN  tipidagi 

transformatorlarning  ikkilamchi  klemmalariga  ulash  tavsiya  qilinmaydi,  chunki 

bu holda zanjirdagi kuchlanish payvandlash vaqtida pasayadi. Ostsillyatorga tok 

berish  uchun  ikkilamchi  kuchlanishi  65—70  v  bo‘lgan  kuch  transformatoridan 

foydalanish kerak. 

M3 

va 

OS1 

ostsillyatorlarining 

STE 

tipidagi 

payvandlash 

transformatorlariga  ulash  sxemasi  11  rasmda  ko‘rsatilgan.  Ostsillyatorlarning 

texnikaviy xarakteristikalari 9-jadvalda keltirilgan. 

Impulsli yoy  yondirgichlar. Bu qurilmalar o‘zgaruvchan tok payvandlash 

yoyiga  qutblilik  o‘zgarishi  momentida  yuqori  kuchlanishli  sinxronlashgan 

impulslar  berishga  xizmat  qiladi.  Bunday  impulslar  berish  tufayli  yoyning 

takroriy  yonishi  ancha  "  engillashadi,  natijada  transformatorning  salt  yurish 

kuchlanishini 40—50 v ga pasaytirish mumkin. 

---

52 

 

 

11-rasm. M-3 va OS-1 ossillyatorini payvandlash zanjiriga ulash sxemasi: 

Tri— payvandlash transformator,  Dr —drossel, Tr,—ossillyatorning 

kuchaytiruvchi transformator, R— razryadnik. S

1

— kontur kondensatori, S

2

— 

koiturning himoya kondensatori, h

1

-o‗zinduksiya g‗altagi, h

2

-aloqa g‗altagi