Rostlagichlar. Bu qurilmalarning nomlanishi ularning kirish signalini
funksional o‗zgartirish amalini bajarishi bilan bog‗liqdir. Proporsional P –
rostlagich (1 – jdadvalning birinchi qatoriga qarang).
Bu rostlagich yuqorida ko‗rib chiqilgan kirish signalini masshtabli
(proporsional)
0
/
1
R
R
k
mб
chiqish signaliga o‗zgartiradi. 1– jadvalning
5 ustunida P – rostlagichning vaqtning t
o
momentiida pog‗onali kirish signallari
Z
mб
U
кир1
U
кир2
U
кир i
Z
кир1
Z
кир2
Z
кир i
U
чиқ
ОК
60
berilganida chiqish signalining vaqt bo‗yicha o‗zgarish tavsiflari keltirilgan.
Tavsiflardan ko‗rinib turibdiki, rostlagichning chiqish signali kirish signalining
k koeffisientiga ko‗paytirilgan qiymatini aynan qaytariladi va o‗tish vaqti
qiymati nolga teng bo‗ladi.
1 – jadval
Rost-
lagich
turi
Sxema
O‗zgartirish
usuli
Rostla-
gich
ko‗rsatkic
hlari
O‗tish tavsifi
P
кир
чик
kU
U
k
R
tb
/R
1
I
dt
U
T
U
кир
чик
1
T = R
1
C
mb
D
A
dt
dU
T
U
кир
чик
dt
U
Т
kU
U
кир
кир
чик
1
T = R
1
C
mb
k=R
tb
/R
1
T=R
tb
S
tb
U
чиқ
кU
Кир
t
0
t
С
тб
R
тб
R
1
ОК
U
кир
U
чиқ
R
тб
С
1
ОК
U
кир
U
чиқ
U
чиқ
U
кир
U
чиқ
t
0
t
C
тб
R
1
ОК
U
кир
U
чиқ
U
кир
t
0
t
U
чиқ
=kU
кир
U
чиқ
R
тб
R
1
U
чиқ
ОК
U
чиқ
t
0
t
U
чиқ
U
кир
61
PI
PD
PID
dt
U
Т
U
k
U
кир
кир
чик
)
1
(
dt
dU
T
U
k
U
кир
кир
чик
)
(
dt
U
T
dt
dU
T
T
T
U
k
U
кир
кир
кир
чик
]
1
1
[
1
2
k=R
tb
/R
1
T=R
tb
S
tb
k=R
b
/R
1
T=R
1
S
1
k=R
tb
/R
1
T
1
=R
tb
xS
tb
T
2
=R
1
C
1
Funksional o‘zgartgichlar (FO‘). Bu o‗zgartgichlar kirish signallarini
kvadratga oshirish, ildiz ostidan chiqarish, bo‗lish hamda signallarning
modullarini ajratish va kirish va chiqish signallari orasidagi nochiziqli
bog‗lanishlarni amalga oshirish kabi funksiyalarni bajaradi. Funksional
o‗zgartgichlar bir yoki bir necha operasion kuchaytirgichlar negizida yaratilishi
mumkin.
Vazifalovchi qurilmalar selsin komandoapparatlar negizida bajariladi.
Bu qurilmalar dastakli, pedal va maxovikchali yuritmali ijrolarda bo‗lishi
mumkin.
3.1.1. DISKRET ELEMENTLARI VA QURILMALARI
Trigger. Bu qurilma raqamli qurilmalar ichida eng ko‗p tarqalgan qurilma
bo‗lib, ikkita turg‗un holatga ega va uning bir holatdan ikkinchi holatga sakrab
С
тб
R
тб
R
1
OK
U
кир
U
чиқ
R
тб
С
тб
R
1
OK
U
кир
U
чиқ
С
1
R
тб
С
тб
R
1
OK
U
кир
U
чиқ
t
0
t
t
0
t
U
чиқ
t
0
t
62
o‗tishi tashqi boshqaruv signal ta‘sirida amalga oshadi. Triggerlardan
foydalanilgan holda turli mantiqiy va hisoblash qurilmalari, generatorlar va
xotira qurilmalari yaratish mumkin.
D – trigger sinxron triggerning turlaridan biridir.Uning kirishiga birgina
signal X
D
signal beriladi. Bu trigger R – S – triggerning S kirishiga X
D
hamda R
kirishiga inversion signal
D
X
berish natijasida hosil qilinadi.
T – trigger faqatgina hisoblash kirishiga ega va u shu signal impulsi
vositasida boshqariladi. Navbatdagi kirish signali impulsi berilishi bilan
triggerning chiqishidagi signalning darajasi teskarisiga o‗zgaradi. Bunday
triggerlar asosan impuls hisoblagichlar va impuls bo‗lgichlarni yaratishda
qo‗llaniladi.
Hisoblash qurilmalari. Bu qurilmalar turli arifmetik amallarni bajarish
uchun xizmat qiladi. Hisoblash amallari, hisoblash qurilmasining raqamli
elementlarida hisoblashning ikkilik tizimi asosida bajariladi.
Hisoblash qurilmalariga, shuningdek hisoblagichlar, jamlagichlar va
komparatorlar (taqqoslash qurilmalari) kiradi.
Hisoblagich. Bu raqamli qurilma kirish signallari sonini hisoblash uchun
xizmat qiladi. Hisoblagichlar jamlovchi, ayiruvchi va reversiv turlarga bo‗linadi.
Birinchi triggerning ulanishi va o‗chirilishi (chiqish Y
1
) kirish signali
X
kir
ning orqa fronti bilan amalga oshiriladi. Qolgan triggerlarning ulanishi va
o‗chirilishi o‗zidan oldingi triggerning bevosita chiqish impulsi orqa fronti bilan
amalga oshiriladi.
Jamlagichlar. Bu raqamli qurilmada ikki sonni qo‗shish amali bajariladi.
Odatda jamlagichlar ikkilik sonlari jadvali bo‗yicha ishlaydigan bir razryadli
jamlovchi sxemalar yig‗ilmasidan iborat bo‗ladi.
63
2 – rasm. Bir razryadli (a) va to‗rt razryadli jamlagich
Komparator. Bu raqamli qurilmada ikki son A
n
va B
n
larni taqqoslash
funksiyasi bajariladi. Taqqoslash natijasida quyidagi solishtirishlardan birining
haqiqiyligi aniqlanadi: A
n
= B
n
; A
n
> B
n
; A
n
< B
n
va ularning har biri mos
chiqishlarda birlik signal bilan qayd qilinadi.
Bir razryadli komparatorning ishlash asosini, ikki bir razryadli a va b
sonlarni taqqoslash bo‗yicha quyidagi. 2 – jadval orqali tushuntirish mumkin.
2 – jadval
a
b
Y
1
(a = b)
Y
2
(a > b)
Y
3
(a < b)
1
1
0
0
1
0
1
0
1
0
0
1
0
1
0
0
0
0
1
0
n – razryadli sonlarni taqqoslash ularning razryadlari bo‗yicha amalga
oshiriladi, shundan so‗ng qo‗shimcha mantiqiy sxema yordamida yuqori
razryadidan boshlab natijalar tahlil qilinadi.
Mantiqiy raqamli qurilmalar. Bu qurilmalarda diskret elektr signallar
bilan turli mantiqiy amallar bajariladi. Bunday qurilmalarga impulslarni
taqsimlovchilar, shifratorlar, deshifratorlar va multpleksorlar kiradi.
а)
а
b
ЁКИ
1
& S
ҲАМ – ЭМАС
&
ҲАМ
& p
S
2
S
3
a
2
SM S a
3
SM S
b
2
b
3
P P
p
2
p
3
б)
S
0
S
1
а
0
SM S a
1
SM S
b
0
b
1
p
0
P P
p
1
64
Impulslarni taqsimlovchi qurilma deb bir kanalli ketma– ketlikdagi
impulslarni bir necha chiqishlarga taqsimlovchi qurilmaga aytiladi. Uning i –
chiqishidagi birlik Y
i
signal, taqsimlovchining oldingi (i – 1) chiqishidagi Y
i -1
signal o‗chganidan keyin paydo bo‗ladi, signal Y
i
esa kirish (taktli) impuls
sifatida olinadi.
Eslab qoluvchi qurilmalar (EQ) katta sig‗imdagi informatsiyalarni
saqlash imkonini beradi. Informatsiyalarni ko‗p marta yozib oluvchi va sanovchi
eslab qoluvchi qurilmalar tezkor eslab qoluvchi qurilmalar (TEQ) deb ataladi.
Bu qurilmalarning asosiy kamchiligi undagi informatsiyalar ta‘minlovchi
manbada kuchlanish bo‗lgandagina mavjud bo‗lib, kuchlanishning o‗chishi esa
barcha informatsiyalarning yo‗qolishiga olib keladi.
Yozilgan informatsiyalarni doimiy xotirada saqlash uchun xizmat qiluvchi
eslab qoluvchi qurilmalar doimiy eslab qoluvchi qurilmalar (DEQ) deb ataladi.
Bu qurilmalar, ularga yozilgan informatsiyalarni ta‘minlovchi manbaning
kuchlanishi o‗chib qolganida ham benuqson saqlab qolishga qodirdir. DEQ
larning informatsiyalarni saqlash sig‗imi TEQ larnikidan katta, sxemasi nisbatan
sodda va kam energiya iste‘mol qiladi.
Vaqt qurilmalari. Bu qurilmalarga chastotasi 100 – 500 kGs (1 – ijro)
yoki 1 – 5 mGs (2 – ijro) bo‗lgan takt impulslarini hosil qilishga xizmat qiluvchi
etalon chastota generatori, shuningdek chiqish signali chastotasi 200 kGs gacha
bo‗lgan universal multvibratorlar kiradi.
Raqamli – analog qurilmalar.
Bu qurilmalar tarkibiga quyidagi
o‗zgartgichlar kiradi: kod – kuchlanish o‗zgartgichi (KKO‗), ikkilik yoki ikkilik
– o‗nlik tizimli kodlarni o‗zgarmas tok kuchlanishiga o‗zgartiruvchi qurilmalar;
impulslar ketma – ketligi chastotasini o‗zgarmas tok kuchlanishiga
o‗zgartiruvchi va shuningdek teskari o‗zgartirishlarni amalga oshiruvchi
chastota – kuchlanish o‗zgartgichlar (ChKO‗) va kuchlanish – chastota
o‗zgartgichlar (KChO‗).
65
3.2. PAYVANDLASh QURILMALARNI IShGA TUShIRISh
APPARATLARI
Elektr qurilmalarni ishlatish jarayonida ma‘lum sabablarga ko‗ra normal
ish rejimi buzilganida elektr jihozlarning ishdan chiqishini oldini olish va
ishlayotgan qurilmaning ishonchlilik darajasini oshirish uchun elektr himoya
vositalari qo‗llaniladi. Elektr motorlarni himoya qilishda nol, maksimal tok,
minimal tok va issiqlik himoya usullari qo‗llaniladi.
Nol himoya, tarmoq kuchlanishining qisqa muddatga o‗chishi yoki juda
kamayishi natijasida o‗chirilgan elektr motorni tarmoqda kuchlanish yana
nominal qiymatiga erishganida motorni tarmoqqa o‗z – o‗zidan ulanishidan
asraydi. Bu himoya liniya kontaktorlari va atomatik uzgichlar yordamida amalga
oshiriladi.
O‘zgaruvchan tok kontaktori
Kontaktorlarning asosiy vazifasi elektr qurilmalarni tarmoqqa ulash va
tarmoqdan uzish bo‗lsa ham bu kommutatsiya apparatlari nol himoya vazifasini
ham bajaradi.
3 – rasm. Kontaktorning tarkibiy tuzilishi:
1,3 – chulg‗amlar, 2 – g‗altak o‗zagi, 4 – magnit bilan puflash o‗zagi,
66
5, 8, 12 – qo‗zg‗almas , qo‗zg‗aluvchan va yordamchi kontaktlar, 6 –
izolyatsiyalovchi to‗siq, 7 – yoy so‗ndiruvchi kamera, 9, 11- kontakt prujinasi va
qaytaruvchi prujina, 10 – yakor, Yo – yoy, PT – payvandlash qurulmasi
Kontaktorlarning tuzilishi va ishlash asoslarini ko‗rib chiqamiz (3–
rasm). Yurgizish knopkasi bosilganida kontaktorning elektromagnit chulg‗ami 1
tarmoqqa ulanib, undan tok o‗tadi va natijada F magnit oqimi vujudga keladi.
Magnit oqimi qaytaruvchi prujina 11 va kontakt pru-jinasi 9 kuchini yengishga
yo‗nalgan kuchni yuzaga keltiradi, bu kuch yakor 10 ni o‗zak 2 ga tortadi.
Qo‗zg‗aluvchan kontakt 8 qo‗zg‗almas kontakt 5 ga tortiladi va asosiy kontakt
tutashib motor M ni tarmoqqa ulaydi, ayni vaqtda yordamchi kontakt 12
Yurgizish knopkasini shuntlaydi va uni qo‗yib yuborilganida chulg‗am 1 zanjiri
uzilmaydi va kontaktor ulangan holatda qoladi. Qo‗zg‗aluvchan kontakt 8
qo‗zg‗almas kontakt 5 ga bosilishi uchun kontaktorda kontakt prujinasi 9
o‗rnatilgan, bu prujina bundan tashqari, qo‗zg‗aluvchan kontaktning
qo‗zg‗almas kontaktga urilganidagi titrashni kamaytiradi ham.
3 – rasmda kontaktor kuch zanjirini uzayotgan holatda ko‗rsatilgan. Bu
hodisa yuritma elektromagnit chulg‗amining zanjiri uzilganida sodir bo‗ladi,
shunda qo‗zg‗aluvchan tizim qaytaruvchi prujina 11 ta‘sirida normal holatni
egallaydi.
Asosiy kontaktlar ajralganda ular orasida yoy Yo vujudga keladi, bu yoy
so‗ndiruvchi kamera 7 da so‗nadi. Kamerada izolyatsiyalovchi to‗siqlar bo‗lib,
ular yoyni cho‗zadi va uning qarshiligini oshiradi. Yoyning kontaktlardan
kameraga tez o‗tishi uchun magnitli puflash tizimi mavjud bo‗lib va u po‗lat
o‗zak 4 ga o‗ralgan chulg‗am 3 dan iborat.
Tarmoqdagi kuchlanish qiymati nolga teng yoki juda kichik qiymatga ega
bo‗lganida elektromagnit chulg‗ami 1 dagi magnit oqimi F ning qiymati nolga
teng yoki juda kichik bo‗lishi sababli prujina 9 ning tortish kuchi magnit oqimi
hosil qiladigan kuchdan katta bo‗lib, asosiy qo‗zg‗aluvchan kontakt 8 ni
qo‗zg‗almas kontakt 5 dan ajratadi va motor M tarmoqdan uziladi. Yurgizish
knopkasini shuntlab turgan yordamchi kontakt 12 uziladi va chulg‗am 1 ham
67
tarmoqdan uziladi. Tarmoqda kuchlanishning qiymati nominal qiymatga ega
bo‗lganida motor M ni qayta ishga tushirish Yurgizish knopkasini bosish bilan
amalga oshiriladi. Texnologik sabablarga ko‗ra ishlab turgan motorni o‗chirish
To‘xtatish knopkasini bosish bilan amalga oshiriladi. Bunda chulg‗am 1
tarmoqdan uziladi, qo‗zg‗aluvchan kontakt 8 qo‗zg‗almas kontakt 5 dan ajraladi
va motor M tarmoqdan uziladi.
Kontaktorlar tok turiga qarab o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok
kontaktorlarga ajratiladi. O‗zgarmas tok kontaktorining magnit tizimi yahlit
elektrotexnik po‗latdan yasaladi, o‗zgaruvchan tok kontaktoriniki esa magnit
tizimidagi isroflarni kamaytirish maqsadida alohida izolyatsiyalangan
elektrotexnik po‗lat tunukachalardan yig‗iladi.
Avtomatik uzgich (avtomat) elektr zanjirlarni tarmoqqa ulash va
tarmoqdan uzish, qisqa tutashuvlar va o‗ta yuklanishlar hamda kuchlanishnig
kamayib ketishi va o‗ta oshishidan himoya qilish funksiyalarini bajaruvchi
universal kommutatsiya apparatidir.
Hozirda ishlab chiqarish mashina va mexanizmlarining elektr
yuritmalarida asosan A3700 va AE-2000 rusumli avtomatlar qo‗llanilmoqda.
A3700 rusumli avtomatlar 40 dan to 630 A gacha nominal toka mo‗ljallangan
bo‗lib, ular ishlab ketish toki 400 dan to 6300 A gacha bo‗lgan yarim
o‗tkazgichli yoki elektromagnitli maksimal tok ajratkichlar bilan har xil
modifikatsiyalarda ishlab chiqarilmoqda.
Kontrollerlar ishlash asosi va vazifasiga ko‗ra paketli o‗chirgichlarga
yaqin bo‗lib, kuch elektr zanjirlarini ma‘lum dastur bo‗yicha almashlab ulash
uchun ishlatiladi.
Kontrollerlar barabanli va klachokli turlarga bo‗linadi.
68
4 – rasm. Barabanli kontrollerning tarkibiy tuzilishi:
1 – baraban, 2, 3 – qo‗zg‗aluvchan va qo‗zg‗almas kontaktlar
Barabanli kontrollerlarda (4 – rasm) elektr zanjirlarning kommu-tatsiyasi
baraban 1 aylanganda va qo‗zg‗aluvchan 2 va qo‗zg‗almas 3 kontaktlar
ulanganda amalga oshadi. Sirpanma kontaktning mavjudligi barabanli
kontrollerlarning ishonchlilik darajasini keskin pasaytiradi va shuning uchun
ham barabanli kontrollerlar o‗rniga ko‗pincha kulachokli kontrol-lerlar
qo‗llaniladi. Kulachokli kontrollerlar sirpanmaydigan kontaktlar-ga ega bo‗lib,
shakldor kulachoklar vositasida kommutatsiyalanadi.
Komandokontrollerlar uncha katta bo‗lmagan kulachokli kontroller-lar
bo‗lib, kam quvvatli boshqaruv eanjirlarida almashlab ulash uchun ishlatiladi.
Knopalar boshqaruv sxemalarida zanjirlarni ulash va uzish uchun
ishlatiladi. Knopkalar har xil konstruksiyali (har xil kontaktlarning xilma – xil
to‗plamlari bo‗lishi mumkin) qilib ishlab chiqariladi; dastlabki holatiga o‗zi
qaytuvchi knopkalar, bosgandan so‗ng knopkani ma‘lum holatda qotirib
qo‗yuvchi ilgaklari bo‗lgan knopkalar, maxsus kalit bilan ulanadigan knopkalar
shular jumlasidandir.
Avtomatik boshqaruv tizimlarida har xil elektr qurilmalarni (motorlarni,
elektrotexnologik qurilmalarni, o‗zgartgichlarni va h. k.) elektr tarmog‗iga ulash
69
uchun elektromagnit apparatlar kontaktorlar, magnitli yuritkichlar va
avtomatlar keng qo‗llaniladi.
Magnitli yuritkichlar
Kontaktorlar va avtomatlarning asosiy vazifasi elektr qurilmalarni
tarmoqqa ulash va tarmoqdan uzish jarayonlarini avtomatik amalga oshirishdan
iborat.
Magnitli yuritkich asosan asinxron motorlarni ishga tushiruvchi
kontaktorlar asosida yaratilgan elektromagnit apparatdir.
5. – rasm. To‗g‗ri yuruvchi qo‗zg‗aluvchan tizimli magnitli yuritkichning
tarkibiy tuzilishi:
1 – magnit o‗tkazgich, 2 – chulg‗am, 3, 7 – prujinalar, 4 – yakor, 5, 6 –
qo‗zg‗almas va qo‗zg‗aluvchan kontaktlar, 8 – qisqa tutashtirilgan o‗ram
Kichikroq quvvatli asinxron motorlarni boshqarish uchun to‘g‘ri
yuruvchi magnit tizimli magnitli yuritkichlardan foydalaniladi (5 – rasm).
Magnit o‗tkazgich 1 boshqaruv chulg‗ami 2 bilan birga yuritkich korpusiga
qo‗zg‗almas qilib mahkamlangan. Boshqaruv chulg‗amidan tok i
f
o‗tganida
magnit tizimida magnit oqimi F vujudga keladi, uning ta‘sirida yakor 4 prujina 3
ning siqish kuchini yengib, qo‗zg‗almas magnit o‗tkazgichga tortiladi. Yakorga
mahkamlangan qo‗zg‗aluvchan kontaktlar 6 qo‗zg‗almas kontaktlar 5 ga
70
tutashadi va koommutatsiyalanayotgan zanjirdan tok I o‗tadi. Yassi prujina 7
kontaktlarni siqadi.
Boshqaruv g‗altagi tarmoqdan uzilganida magnit maydon kuchlanganligi
so‗na boshlaydi va prujina 3 ta‘sirida yakor chekka o‗ng holatni egallaydi va
natijada kommutatsiyalovchi kontaktlar ajraladi.
Kontaktorlar
Kontaktor – normal ish rejimidagi kuch elektr zanjirlarini masofadan turib
ulovchi va o‗chiruvchi elektromagnit kommutasion apparat.
REOSTATLAR
Reostat – aktiv qarshilikdan iborat va kommutatsiyalovchi qurilmasi
yordamida qarshiligi qiymati rostlanadigan elektr apparat.
Bajaradigan vazifasiga ko‗ra reostatlar ishga tushiruvchi, ishga
tushiruvchi – rostlovchi. Reostatlar metall, suyuq va ko‗mir materiallardan
tayyorlangan xillarga bo‗linadi.
Reostatlarda elektr energiyasi issiqlikka o‗zgartiriladi va ularni sovutish
yo‗li bilan rezistorlardan tashqi muhitga uzatiladi. Rezistorlar sovutish usuli
bo‗yicha havoli, moyli yoki suvli turlarga ajratiladi.
Sanoat korxonalarining elektr qurilmalarida asosan metall rezistorli havoli
yoki moyli sovutiladigan reostatlar qo‗llaniladi. Ishga tushiruvchi va ishga
tushiruvchi – rostlovchi reostatlarning ko‗pchiligida rezistorlarni pog‗onali ulab
qiymati rostlanadi.
Ishga tushiruvchi va ishga tushiruvchi – rostlovchi reostatlarning
rezistorlari simdan ramkaga o‗ralgan (6a – rasm), ramkaga lenta ko‗rinishida
o‗ralgan (6b – rasm), quyilgan cho‗yan elementlar (6v – rasm) va sim o‗ralgan
karkasli (6g – rasm) ko‗rinishlarda tayyorlanadi. Reostatlarning metall
rezistorlari eng ko‗p shikstlanadigan qismidir.
71
6 – rasm. Reostatlarning qarshilik elementlari (rezistorlari):
a – simdan ramkaga o‗ralgan, b – ramkaga lenta ko‗rinishida o‗ralgan, v –
cho‗yandan quyilgan, g – karkasli; 1 – chiqish uchlari, 2 – sim qarshilik, 3 –
lenta qarshilik, 4 – ramka, 5 – izolyatsiyalangan sterjen, 6 – elementlar paketi
orasidagi izolyator, 7 – elementlar orasidagi izolyatsion shayba, 8 – cho‗yan
qarshilik elementlari, 9 – tayanch ustuni, 10 – chinni quvurchali karkas
74
4-BOB. IQTICODIY QISM
Ikki cho‗lg‗amli payvandlash transformatoridagi aktiv energiya isrofi
П
Х
Х
P
Ф
З
К
З
P
T
T
Р
Т
k
Р
К
W
.
.
2
.
.
2
=17,6
Bu yerda
2
Ф
k
– grafik formasidagi kvadrat koeffisienti (1.33) ga teng
2
З
К
- payvandlash transformatorining yuklantirish koeffisienti :
6
,
1
)
(
)
(
2
2
2
2
2
H
P
Р
А
З
S
T
W
W
К
.
. X
Х
P
- payvandlash transformatorning salt ishlash rejimidagi isrofi, kVt;
.
.З
К
P
- payvandlash transformatorning qisqa tutashuv ishlash rejimidagi isrofi,
kVt
А
W
- ma‘lum hisobiy vaqtda iste‘mol qilingan aktiv energiya, kVts;
Р
W
- ma‘lum hisobiy vaqtda iste‘mol qilingan reaktiv energiya, kVars;
P
T
– ma‘lum hisobiy vaqtda yuklama bilan ishlagan vaqt, soat;
П
T
– ma‘lum hisobiy vaqtda yuklamasiz ishlagan vaqt, soat;
Н
S
- payvandlash transformatorining nominal quvvati, kVA.
W
oy
=W
T
*t=17,6*22=369.6 kVt*s
Z=369,6*155=57288
Ushbu loyihani qo‗llash orqali Elektrorentgen korxonasidagi payvandlash
qurulmasining bir soatlik elektr energiyasi iste‘moli 4,9 kVt*s ga teng bo‗lib, bir
kunlik 4 soat ish kuniga taxminan 1 soat yuklama bilan ishlab, 3 soat yuklamasiz
ishlaganda bir kunlik iste‘moli 17,6 kVt*s , bir oyda esa 369.6 kVt*s 57288
so‗mni tashkil etdi. Xulosa o‗rnida shuni aytish joizki loyihaga qadar korxona
bir oyda reaktiv quvvat uchun 135210 so‗m ortiqcha mablag‗ sarflagan.
75
XULOSA.
O‘zbekiston
Respublikasi
PrezidentiIslom
Karimovning
O‘zbekiston Respublikasi Oliy majlisi qonunchilik palatasi va senatining
qo‘shma majlisidagi ―Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va kuchli fuqarolik
jamiyati barpo etish- ustuvor maqsadimizdir‖ deb nomlangan ma‘ruzasidan
kelib chiqib,energetika soxasida ham elektroenergetika tizimini modernizatsiya
qilish, ishlab chiqarishda energiya tejamkor texnologiyalarni joriy etish bo‗yicha
alohida ko‗rsatmalar berib o‗tganlar. [1]
Hozirda respublikamiz birlamchi mahsulot ishlab chiqarish uchun
sarflanadigan enegiya sarfini kamaytirsh va uni rivojlangan mamlakatlar
darajasida olib chiqish masalalari ko‘rib chiqilmoqda.
Energiya tejash bo‗yicha respublikamizda bir qator ishlar amalga
oshirilmoqda. Misol tariqasida Respublikamizda noananaviy va muqobil
energiyadan foydalanish bo‗yicha bir qator loyiha va dasturlar ishlab
chiqilmoqda.
Xulosa o‗rnida shuni aytish joizki Respublikamiz sanoatining barcha
sohalarida elektr payvandlash qurulmalari keng qo‗llaniladi. Elektr
payvandlash qurulmalarini takommilashtirilganligi bilan birgalikda ulardan
oydalanish vaqtida energiya tejash masalalariga katta e‘tibor berish zarur.
Chunki elektr payvandlash qurulmalarining salt ishlash davri juda ko‗p
hisoblanadi.
Ushbu magistrlik dissertatsiya ishida ushbu masalalarga katta e‘tibor
qaratilgan holda, elektr payvandlash qurulmalarining salt ishlash rejimlarini
kamaytirish usullar, ya‘ni payvandlash qurulmasini masofadan va kabel
tarmog‗i orqali boshqarish elementlari, qurulmalri o‗rganilib, salt ishlash
rejimini kamaytirishni sxemasi yaratildi. Bundan tashqari elektr payvandalash
qurulmasida reaktiv quvvatni qoplash va payvandlash qurulmalarida elektr
energiyadan tejamkorlik bilan foydalanish bo‗yicha chora tadbirlar ishlab
chiqildi.
76
PAYVANDLASH QURILMA ELEKTR ENERGIYADAN
TEJAMKORLIK BILAN FOYDALANISH BO’YICHA CHORA
TADBIRLAR
1. O‗zgarmas tokli payvandlashdan o‗zgaruvchan tokli payvandlashga o‗tish
har bir kg payvandlanayotgan metallda o‗rtacha 2,0 – 2,9 kVt.soat elektr
energiya sarfini kamaytirish mkonini beradi.
2. Dastaki payvandlashdan avtomatik payvandlashga o‗tish har bir kg
payvanlanayotgan metallda qariyib 0,17 – 0,65 kVt.soat elektr energiya sarfini
kamaytiradi.
3. Dastakli yoyli payvandlashdan nuqtali payvandlashga o‗tish elektr
energiya sarfini 2 – 2,5 marta kamaytirish imkonini beradi.
4. Dastaki yoyli payvandlash jarayonini yoyli chokli payvandlash bilan
aliashtirish elektr energiya sarfini o‗rtacha 15% ga kamaytiradi.
5. Payvandlash qurilma va mashinalarining salt ishlash vaqtini kamaytiruvchi
texnik vositalarni qo‗llash elektr energiya sarfini 15 – 20% ga kamaytiradi.
6. Payvandlanayotgan detal metallining tarkibiga qarab o‗ziga mos elektrodni
tanlash elektr energiya sarfini deyarli 10% ga kamaytiradi.
77
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.
Ислом Абдуғаниевич Каримов ―Барча режа ва дастурларимиз
ватанимиз тараққиѐтини юксалтириш, халқимиз фаровонлигини оширишга
хизмат қилади‖ 2010 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий
ривожлантириш якунлари ва 2011 йилга мўлжалланган энг муҳим устувор
юналишларга
бағишланган
ўзбекистон
республикаси
вазирлар
маҳкамасининг мажлисидаги маъруза2011 йил 21 январ
2.
Ислом Абдуғаниевич Каримов ―Мамлакатимизда демократик
ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини
ривожлантириш консепсияси‖ Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси
Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги маъруза2010
йил 12 ноябр
3. Ислом Каримов «2011 йил 21 январ Вазирлар Маҳкамасидаги нутқи ».
Ўзбекистон овози газетаси.
4. Морозов А. Т. ―Электротехника, электроника и импулсная техника‖ М.
―Висшая школа‖. 1987 г.
5. Каримов А. С., Мирхайдаров М. М. ―Электротехника ва электроника
асослари‖, Техника олий юрти талабалри учун дарслик. Т. Ўқитувчи. 2002
й.
6. Садуллае Н. Н. ―Информасионо – аналитечиская система для
исслодавание энергоефективности в промищленности‖. Бухара. 2011 г.
7. ―Қисқача политехник луғат‖. Ўзбекистон энсиклопедияси бош
таҳририяти. Т. Фан. 1992 й.
8. Дяков В.И. Типовие расчети по электрооборудованию. М.: Висщая _
школа, 1991
9. Бойзоқов А., Қаюмов Ш. Ҳисоблаш математикаси асослари. Тошкент,
2000,166 б.
10. Бушуев В.В. Научные основы и мониторинг энергоэффективности.
Энергосбережение. 2003, №4.
78
11. Блок В.М. и др. Пособие к курсовому и дипломному проектированию
для электроэнергетических специальностей вузов.-М.: Высшая школа,
1990.-383 с.
12. Ўзбекистан
Республикаси
Вазирлар
маҳкамасининг
«Ёқилғи-
энергетика ресурслари истеъмолчиларини энергетика текширувидан
ўтказиш қоидалари» тўғрисидаги 164- сонли қарори. «Энергия ва ресурс
тежаш муаммолари» журнали, 2006, №2. 47-67 б.
13. Product Digest. International Rectifier‘s Shortform Catalog, 50th
Anniversary Edition. March 1997. — C. J36—J39, F—40.
14. Бунин С. Г. Яйленко. Л. П. Справочник радиолюбителя-коротко-
волновика. — К.: Техшка. — 1984. — С. 203, 204.
15. Володин В. Я. Инверторный источник сварочного тока COLT-1300. //
Радио — 2007. — №4. — С. 37-40.
16. Воронин П. А. Силовые полупроводниковые ключи. Семейства,
характеристики, применение. — М.: Додэка-XXI. — 2001. — С. 236.
17. Горский А. Н. и др. Расчет электромагнитных элементов источников
вторичного электропитания. — М.: Радио и Связь. — 1988. — С. 5.
18. Граф Р. Электронные схемы: 1300 примеров. — М.: Мир. — 1989. — С.
424.
19. Дубровский А. Регулятор частоты вращения трехфазных асинхронных
двигателей. Радио №4. — 2001. — С. 42—43.
20. Дьяконов В. П., Максимчук А. А., Ремнев А. М., Смердов В. Ю.
Энциклопедия устройств на полевых транзисторах. М., COJIOH-P. -—
2002. — С. 134.
21. Закс М. И. и др. Трансформаторы для электродуговой сварки. — JI. —
Энергоатомиздат. — 1988. — С. 6, 7,17.
22. Источники
электропитания
радиоэлектронной
аппаратуры.
Справочник. Под редакцией Г. С. Найвелъта. — М.: Радио и Связь. —
1986. — С. 59—61, 71—72, 75—77, 306—328, 406—407, 466—472.
79
23. Кремневые управляемые вентили-тиристоры. Технический справочник.
Пер. с англ. Под ред. к.т.н. В. А. Лабунцова и А. Ф. Свиридова. — M.-JL:
Издательство «Энергия». — 1964. — С. 80
24. Ленивкин. В. А. Дюргеров Н. Г. Сагиров. X. Н. Технологические свой-
ства сварочной дуги в защитных газах. — М.: Машиностроение. — 1989.
25. МиловзоровВ.П. Электромагнитная техника. — М.: Высшая школа.—
1966. — С. 19, 20.
26. Миронов А. Магнитные материалы и магнитопроводы для импульсных
источников питания. // Радио. — 2000. — №6. — С. 53, 54.
27. Мощные полупроводниковые приборы. Диоды. Справочник. Под
редакцией Голомедова А. В. — М.: Радио и Связь. — 1985. — С. 69.
28. Полей И. Преобразователь для питания бытовой аппаратуры. // Радио.
— 2003. — №1. — С. 29—32.
29. www.ziyonet.uz
30.
www.elster.ru
31.
www.izmerenie.ru
32.
www.alphacenter.ru
33.
www.metronica.ru
34.
―Merkuriy‖.
www.incotex.ru
35. SP OOO ―Elektron hisoblagich‖
36.
www.uzelex.uz
37.
www.algoritm.uz
38.
www.undp.uz
39.
www.uzbekenergo.uz
40.
www.press-service.uz
41.
www.gov.uz
42.
www.uzbekcoal.uz
43.
www.lex.uz
44.
www.gismeteo.ru
Do'stlaringiz bilan baham: |