O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

3. Antonim affikslar
bir-biriga zid ma’noli qo‘shimchalardir. O‘zbek tilida qo‘shimchalarning 
zid ma’noligi boshqa yondosh hodisalarga nisbatan ancha kam uchraydi. Ular ko‘proq sifat
yasalishida ko‘zga tashlanadi. Masalan: 
kuchli- kuchsiz, mazali – bemaza, g‘ayratli-serg‘ayrat.
4. Ko‘p ma’noli affikslar
birdan ortiq leksik va grammatik ma’noni shakllantiruvchi 
qo‘shimchalardir. Masalan, 
- chi 
qo‘shimchasi:
 temirchi (asosdan anglashilgan kasbga ega bo‘lgan 
shaxs oti), hasharchi, ijarachi, pudratchi (o‘zakdan anglashilgan faoliyat ishtirokchisi bo‘lgan 
shaxs oti)
kabi yasama so‘zlardagi 
- chi
ko‘p ma’nolidir. Affikslarning ko‘p ma’noligi shakl 
yasovchi va so‘z o‘zgartuvchilarga ham xos hodisadir. Xususan,-
lar 
affiksining 
bolalar 
– sof ko‘plik 
ma’nosida, 
unlar
- tur, nav ma’nosida, 
dadamlar 
- hurmat ma’nosida ishlatilishi, ularning nutqiy ko‘p 
ma’noligidan dalolat beradi. 
8-§. O‘zak va affikslarning qo‘shilish tartibi.
Affikslarning o‘zakka qo‘shilish tartibi ham 
o‘ziga xoslikka ega. Xususan, so‘z tarkibida ma’noli qismlar joylashishining odatdagi tartibi asosan, 
o‘zak yoki negiz+ so‘z yasovchi+shakl yasovchi+so‘z o‘zgartuvchi
shaklida bo‘ladi. Masalan: 
qishloq+dosh+lar+imiz, qo‘riqla+di+k.
O‘zakka so‘z yasovchi qo‘shimcha qo‘shilishi bilan 
negiz
hosil bo‘ladi. Masalan: 
ter+im, quri+q, tinch+i (moq
) kabilar negizdir. Agar so‘z tarkibida birdan 
ortiq so‘z yasovchi qo‘shimcha ishtirok etsa, u holda negizning chegarasi oxirgi so‘z yasovchi 
qo‘shimcha bilan belgilanadi. Masalan: 
bil+im+don+lik 
yasalmasida 
bilimdonlik
negizdir. Demak, 
odatdagi tartibga ko‘ra shakl yasovchi va so‘z o‘zgartuvchi qo‘shimchalar so‘zning o‘zak qismiga 
(bil+di+m) yoki negiziga (
bil+im+lar+dan // bil+im+don +lig+i+ni
) qo‘shilishi mumkin.
Ba’zan, affiks morfemalarning odatdagi tartibida o‘zgarishlar yuz berishi ham mumkin. Bunday 
o‘zgarishlar ko‘pincha uslubiy talablar yoki sheva ta’sirida yuzaga keladi: 
aka+m+lar - 
aka+lar+i+im, ko‘r+di+ng+lar - ko‘r+di+lar+ing.
Ayrim hollarda yasovchi qo‘shimcha shakl 
yasovchi va so‘z o‘zgartuvchidan keyin qo‘shilib yangi ma’noli so‘z hosil qilishi mumkin: 
uka+lar+im+cha
(bo‘lolmaysan), 
tort+in+choq, kuy+in+chak
(kishi) kabi. Bunday holat affiks 
shaklidagi yuklamalar va qo‘shimchalarning o‘zakka qo‘shilishida ham kuzatiladi. Masalan, 
bola+m+gina
so‘zida 
–gina
urg‘usiz bo‘lib, ajratish ma’nosini anglatadi, mazkur yuklama bilan 
shakldosh bo‘lgan otlardagi erkalash qo‘shimchasi 
–gina
esa o‘zakka odatdagi tartibda qo‘shiladi: 
bola+gina+m
. Qo‘shimcha shaklidagi yuklamalar, odatda, barcha turdagi affiks morfemalardan 
keyin qo‘shiladi: 
kitob+mi, kitob+dan-chi, kitob+lar+da+gina, bog‘+cha+lar+dan+
a kabi. Biroq, 
-
mi
yuklamasi fe’llarga qo‘shilganda odatdagi tartib o‘zgarishi mumkin: 
ko‘r+gan+di+ng+mi// 
ko‘r+gan+mi+di+ng
.