Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti Buxoro tarixi kafedrasi oybek klichev

(
Ka’bapoʻsh-
A.B.
)
37
, otlarni tarashga moʻljallangan qora yogʻochdan qilingan katta taroq, 
yogʻoch dastasiga arabcha yozuv yozilgan, zargarlik tarozisi va bir nechta minbar 
joʻnatiladi.
Ikkinchi jahon urushi yillarida muzey faoliyati ancha susaydi. Bunday 
jarayon respublikadagi barcha muzeylarga xos edi. Soha faoliyatining susayishiga 
sabab boʻlgan yana bir omil – bu yetakchi ilmiy xodimlar aksariyatining urush 
girdobiga tortilishidir. Ikkinchi jahon urushigacha Oʻzbekistonda 12 davlat 
muzeyidan 9 tasi oʻlkashunoslik, 1 tasi tarix, 1 tasi badiiy va 1 tasi tabiat muzeyi 
boʻlgan. 
Ma’lumotlarga koʻra, urush boʻlishiga qaramasdan viloyat ijroiya komiteti 
rahbari va viloyat kompartiya rahbarining buyrugʻi bilan arkda yangi 
oʻlkashunoslik muzeyini tashkil etish ishlariga kirishiladi. Muzeyni ochish ishlari 
1941-yil 7-oktabr sanasida, inqilobning 24 yilligi munosabati bilan tashkil etish 
37
Burqu hozirda numizmatika bo`limida saqlanadi. Burqu, ya`ni ka`bapo`sh 3m x 2m 77sm o`lchamda. Amir 
Muzaffar davrida Makkadan sovgʻa sifatida yuborilgan. Ka`bapo`sh har yili zardo`zlik kasbi bilan shugʻullanuvchi 
misrliklar tomonidan tayyorlanib, Ka`bani yopish uchun jo`natiladi. 

---

50 
rejalashtirilgan. Arkda uchta boʻlim: tarix, sotsialistik qurilish va tabiat boʻlimlari 
tashkil etiladi. Arkdagi jome masjidida ateizm muzeyini tashkil etish 
rejalashtiriladi va muzey uchun Moskvadan 3500 rublga diniy eksponatlar sotib 
olinadi. Hatto oʻlkashunoslik muzeyi ishiga yordam berish uchun toʻrtta 
mutaxassis ham yuboriladi. Arkda 1-may sanasida mahalliy sanoat mavzusida 
birinchi koʻrgazma tashkil etiladi
38
. 
Buxoro oʻlkashunoslik muzeyining 1946-yildagi hisobotida qayd 
etilishicha, muzey fondi va kutubxonasi ashyo va kitoblar bilan boyitiladi. Birgina 
shu yilning oʻzida 12 ta ilmiy kengash chaqirilgan va unda Gelax, Ivanov, 
Irantsova va boshqalar ma’ruza bilan ishtirok etganlar. Oʻsha yili Ark va Sitorai 
Mohi Xosani ta’mirlash uchun davlat tomonidan 230 ming rublajratiladi. 
Xulosa qilib aytganda, muzeyni tashkil etishdan maqsad Buxorodagi boy 
tarixiy kitoblar, osori-atiqalar, tarixiy ashyolarni qisman boʻlsa-da saqlab qolishdan 
iborat edi. Ikkinchidan, hukumat teatrlar qatorida muzey tashkil etish, aholini oʻz 
tarixi bilan tanishtirish va ularning dunyoqarashini sal boʻlsa-da oʻzgartirishga 
harakat qilgan.
Muzeyning qisqa vaqt (1922-1924) faoliyat yuritishiga sabab koʻrgazma 
tizimli boʻlmagan, yigʻilgan ashyolar davrlashtirilmay joylashtirilgan va oʻsha 
davrdagi tuzumga mos boʻlmagan shu sabab muzey vaqtincha oʻz faoliyatini 
toʻxtatgan. 1925-yildan boshlab muzey sohasi uchun yangi davr boshlandi va bu 
ishlar bevosita Buxkomstarisning faoliyati bilan bogʻliq. 
XX asrning birinchi yarmida davlat tomonidan oʻlka tarixi va muzey ishiga 
alohida e’tibor qaratildi. Muzey ishida tarix, arxeologiya, atamashunoslik va 
etnografiyaga alohida e’tibor berilishi muzeylar faoliyatining rivojlanishiga olib 
keldi. Muzey fondi yangi eksponatlar bilan boyitildi. Boshqa viloyatlardagi 
muzeylar bilan hamkorlik ishlarining yoʻlga qoʻyilishi, muzeyshunoslikda yangi 
bosqichni boshlab berdi. 
 
38
Большой краеведческий музей в Бухаре. Красная Бухара //1941, 20 март.

---

51