O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. Umarov psixologiya

Professiogramma ushbu tamoyillarga ko‘a tuziladi:

1. 
   ma’lum faoliyatning aniq, o‘ziga xos tasnifi;
   
2. 
   kompleks o‘rganilganlik;
   
3. 
   o‘rganish dinamikasi (rivojlanish sharti bilan, faoliyat o‘zga- rishi);
   
4. 
   sistemalilik (faoliyatning alohida xarakteristikalarini o‘zaro bog‘liqligi va o‘zaro ta’siri);
   
5. 
   qabulning o'xshashligi (kasblarni aniq taqqoslash uchun);
   
6. 
   miqdoriy va sifatiy metodlami qo‘llash.
   

Professiogramma ushbu xarakteristikalardan tashkil topadi:

1. 
   kasbga oid umurniy ma’lumotlar (tarkib, tayinlash, xodim- laming majburiyatlari, mehnat samaradorligi ko‘rsatkichlari);
   
2. 
   faoliyat mazmuni (asosiy vazifalar tahlili, ma’lumotlar oqi- minin o‘ziga xosligi, xatolar tahlili);
   
3. 
   faoliyat vositalari (ma’lumotlami ko‘rsatish, ulami joylash- tirish, obzor);
   
4. 
   mehnat sharoitlari (sanitar-gigtyenik, ijtimoiy-psixologik, estetik);
   
5. 
   faoliyatni tashkillashtirish (ish yuklamasining ko‘rinishi va hajmi, ish va dam olish rejimi);
   
6. 
   faoliyat subyekti (funksional holatlar, kommunikativ sifatlar, vazifalarga taalluqlilik).
   

Faoliyat psixogrammasi mehnat egasining kognitiv, emosional- irodaviy, motivasion, individual-psixologik va boshqa kasbiy muhim bolgan sifatlarga qo'yiladigan talablar hamda xarakterstilkilardan iborat bo'lishi kerak.

6. 
   Kasblar klassifikatsiyasi
   

Kasblar klassifikasiyasiga oid lug‘atlar ko‘riladigan bo‘lsa, u holda 7000 dan 35000 gacha kasblar mavjud ekanligi kuzatiladi. Psixologiyada ilmiy-amaliy vazifalami echish uchun bu kasblami sistematizasiyalash, ularni qandaydir kasbiy va psixologik belgilarga ko‘ra taqsimlash va qiyoslash kerak bo‘ladi.

1. 
   A. Klimov tomonidan „kasblaming to‘rt xil daraja“si taklif etilgan. Unga ko‘ra, birinchi darajaga ob’ekt tizimini inobatga otib, besh xil toifadagi kasblar kiritilgan:
   

1. 
   odam-tabiat (O-Ta) — agronom, mikrobiolog,
   
2. 
   odam-texnika (O-Te) — mexanik, operator, payvandchi, ...;
   
3. 
   odam-odam (O-O) — vrach, o‘qituvchi, sotuvchi, ...;
   
4. 
   odam-belgilar sistemasi(O-Bs) — matematik, redaktor,...;
   
5. 
   odam-badiiy obraz (O-Bo) — dirijyor, musawir, artist, ....
   

Ikkinchi darajada mehnat maqsadiga ko‘ra uchta toifa keltirilgan:

1. 
   Gnostik (yunoncha,bilim) kasblar:dcgustator (O-Ta), nazo- ratchi (O-Te), sosiolog (O-O), korrektor (O-Bs), san’atshunos (O-Bo).
   
2. 
   0‘zgartiruvchi kasblar: cho‘pon (O-Ta), payvandlovchi (O- Te), o‘qituvchi (O-O), buxgalter (O-Bs), gul bezovchi (O-Bo).
   
3. 
   Alohida kasblar: kuzatuvchi-uchuvchi (O-Ta), injener- konstruktor (O-Te), tarbiyachi (O-O), programmist (O-Bs), kom- pozitor (O-Bo).
   

Uchinchi darajada awalgi darajadagi har bir kasb to‘rtta alohidaga bo‘linadi, bo‘linishda esa mehnat qurollari asos etib olinadi:

1. 
   Qo‘l mehnatiga asoslangan kasblar — payvandlov ishlari nazo- ratchisi, ximiyaviy tahlil laboranti, veterinar, payvandchi;
   
2. 
   Mashina va qo‘l mehnati kasblari — tokar, avtomobil haydov- chisi, ekskavator mashinisti;
   
3. 
   Avtomatik sistemalami qo^laydigan kasblar — programmali boshqaruv stanogi operatori, aviadispetcher, el.tarmoqlari smenli operatori;
   
4. 
   Mehnatda funksional vositalarga ko‘ra kasblar-aktyorlar, akrobatlar.
   

To‘rtinchi darajada mehnat sharoitiga ko'ra har bir guruhning o‘ziga xos quyidagi belgilari ko‘rinadi:

1. 
   Normal sharoitda ishlaydiganlar - laborantlar, buxgalterlar;
   
2. 
   Ochiq havoda ishlaydiganlar-agronom, montajchi, DAN xodimi;
   

3. 
   Alohida noqulay sharoitda ishlavdiganlar — g'avvosiar, shax- tachilar, o‘t о‘сП1гиУсЫ1аг;
   
4. 
   Ish sdnrotti o4a mas’ulidauli Ьо^ап1ог -a b—alar bor'cOosi tarbinachisi, o‘qituvchi, teroovchi.
   

Mazkur klodssfskassna tufayli kasblammo umumiy sxemads ko'nnadi. Bu, o‘z navbatida, ko‘p kosblar turli xarokteristikalarioa xos rovishdo bo‘1inishini biidirodi.

7. 
   Mehnot eoasinino snok11anisni
   

„Mehnat eoasi", na’ni mehnat subnekti tusnuncnodi psixolo- oiyonino fundamental kateooriyasi bo‘lib, u insonnino anolab, maqsodli, faol horakat qilishini biidirodi. Mehnat eoasi sifatida oniq bir inson (individ)oina emos, balki ijtimoiy ouruh, na'ni mehnat jomoosi ham olinishi mumkin. Shundan qilib, mehnat subnekti, eoasi — bu faol horakat qiluvchi, о^^П va o‘zoortirishoo loyoqotli, ono va irodo bilan ish olib boruvchi individ yoki sjtsmoiy ouruhdir.