|
Mehnat egasi bo lish uchun ushbu talablar amalga oshishi zarur:
qobiliyatiamino va boshqa kosbiy muhim sifatlamino yuqori darajasioa eгsshidn;
meh^ld^ qomqish;
mehnat ob’ektini to‘o‘ri tushunish va aks ettirish;
o'zini boshqara olish tizimini rivojlontsгssn;
foolinatnsno umum qabul qilinoan usullarini o'z1osntirisn;
o‘zini-o‘zi baholay olish malakalorini rivojlontirisn, oSzini ro‘noboa chiqoro olish vo hurmat qilo olish.
Kosbiy mohorot so^bi boyish uchun ikkito ososiy jihot: mehnot eoasinino professionolizosiyosi vo profcssionallik mahorati mosalasi muhim bo‘lodi. Professionalizosiyo — bu mehnat kishisinino (psixolooik, fiziolooik, xulq-atvor vo ishoa boo'liq) xarokteriolooik xususiyatlorini ish joroyonido dhak11anisnioa oytilodi. Bundo, olbotto, bu xususiyatlor unino mehnat kishisi sifatido snak11onssnioo, o‘z-o‘zini ro‘yoboo ^qai'isMor imkon berishi ko‘zda tutilodi. Professional deoondo, biz mehnot kishisinino mehnot fooliyatida unoo qo‘yiloan vozitfilami yuqori darajada bajorish dorajosioa eгsdnoan no1otsns tushunomiz.
Mehnat subyektiningprofessionalizasiyasini ushbu to 'rtyo 'nalishda ko'rish kerak:
Uning ijtimotylaohuoinurayoni rifat idfo Bun da shaostonsooidoa ijtimoiy aorma1arnino o‘z1osntirs1ishl, ijtimoiy tajribooo eoo bo‘lish, qiziqish, qodriyotlor, ijtimoiy rollor, jamoat ishlori, ijtimoiy muhitoo kir-ish va mos1asnisn omaloa oshadi.
Shaxs rivojlanishi jarayoni sifatida. Bunda mehnat egasining faolligi, mehnatidagi samara va yutuqlaming miqdor va sifat ko‘r- satkichlari, kasbiy qobiliyatlarning shakllanishi, mehnat motivlarining mehnat talablariga ko‘ra amalga oshishi ko‘zda tutiladi.
Shaxsning kasbiy o‘z-o‘zini ko'rsata olishi, o‘zini baholashi, o‘zini nazorat qila olishi tushuniladi. Bu mehnat egasining turli yosh davrlarida, faoliyatining turli bosqichlarida, jamiyatriing unga qo‘ya- digan talablarida namoyon bo‘ldi. Bu, o‘z navbatida, mehnat bio- grafiyasi, ijod yo‘li, kasbiy rivojlanish davrlari sifatida ham e'tirof cliladi.
Shaxsning faollik ko‘rinishi sifatida. Bunda shaxsning faoliyat bilan birgalikda o‘sishi, dinamik rivojlanishi tushuniladi.
Professionalizasiya faollik ko‘rinishi sifatida o‘z tizimiga ega. Bu tizimga professionalizasiya motivlari, maqsadlari, jarayonni amalga oshirish dasturiga oid tasawurlari, mehnat faoliyatining informasion asoslari, qarorlar qabul qilish bosqichlari, qabul qilingan qarorlami tekshirish bo‘yicha nazorat operasiyalarini amalga oshirish kiradi. Demak, professionalizasiya bu jamiyat va shaxsning vazifasi bo‘lib, bu jarayonning samarasi va mahsuldorligi mehnat kishisining ijtimoiy va shaxsiy ko’rsatkichlari bo‘yicha faoliyatini baholash va rivojlanishini kuzatish sifatida qaralar ekan.
Shaxsning mehnat faoliyati va mehnat turlari
Shaxs mehnat faoliyatini tushuntirishda beshta tushuncha muhim hisoblanadi.
Mehnat faoliyati bir tomondan odamning ehtiyojlari, ichki mo- tivasiyasi mahsuli bo‘lsa, ikkinchi tomondan, aynan u shu mehnatni amalga oshiruvehi, hamda uning mahsullarini o‘zlashtiruvchi ham aynan uning o‘zidir. Shuning uchun ham shaxsning ushbu tizimdagi asl mohiyatini bilishi, uning faolligini ta'minlovchi shart-sharoitlami yarata olish va mehnati mahsulini bashorat qilish faoliyat samarasining bosh omili hisoblanadi.
Odamning mehnatga munosabati masalasi, mehnatining shaxs uchun muhim qadriyatga aylanishi, mehnat motivasiyasi masalasi psixologiya uchun dolzarb va ahamiyatlidir. Bu masala yana shuning uchun ham dolzarbki, O'zbekiston mustaqil bo‘lib, bozor munosa- batlariga bosqichma-bosqich o‘tishi sharoitida odamni ijtimoiy qadriyat hisoblanmish mehnatga ongli munosabati va qadriyatlar iyerarxiyasida ijtimoiy faollik va mehnatning o'rnini aniq bilish asosiy hisoblanadi.
Shaxs va mehnat
faoliyati
г .. I .. I .. —r ~~—I
Xulq-atvor
|
Natijaviylik
|
Qobiliyatlar
|
Vazifalar
|
Motivasiya
|
rasm. Shaxs mehnat faoliyatini tushuntirishning muhim beshta omili
Shunday qilib, yuqorida sanab o'tilgan omillar mehnatning sub- yekti bo'lmish shaxsni ishga undovehi va mehnat operasiyalarini muvaffaqiyatli bajarishga psixologik jihatdan hozirlovchi psixologik shart-sharoitlardir. Ular kompleks tarzda odamni mehnat faoliyatiga safarbar qiladi va mehnatga munosabati xarakterini belgilaydi.
Ma’Iumki, tevarak-atrofimizni qamrab olgan olamdagi iqtisodiy ob'ektlar, jarayonlar, munosabatlaming rivojlanishi va o'zgarib borishi iqtisodiyot va psixologiya fanlari o‘rtasidagi bog‘lanishni tobora oydinlashib borishiga xizmat qilmoqda. Bunday bog'lanishlami, ulaming ilmiy tadqiqotlari kolamining kengayib borayotganligidan ham kuzatish mumkin.
Bir tomondan, zamonaviy bozor iqtisodiyoti sharoitida iqtisodiy va psixologik fanlaming nafaqat yaqinlashuvi, balki qo'shilishi, bir- birining mohiyatiga kirib borishi sodir bo'lmoqda.
Ikkinchi tomondan — individual, guruhli vajamoaviy psixologiyaning xo'jalik jarayonlariga, iqtisodiy amalivotga hamda sohadagi boshqaruv qarorlarining qabul qilinishiga ta’siri keskin kuchayishi kuzatilmoqda.
Zamonaviy ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar va munosabatlaming shakllanish darajasiga e’tibor berib qarasak, psixologiya borgan sari ko'proq iqtisodiyotga kirib borayotganligi, tol]dirayotganligi, yo'nal- tirayotganligi hamda uning katta-kichik ko'lamdagi voqeliklaming tub negiziga aylanib borayotganligi sezilmoqda. Afsuski, bu holat iq- tisodchilaming ham, psixologlaming ham ilmiy tadqiqotlari predmeti sifatida izlanishlar ko'lamini kam miqyosda qamrab olmoqda. Insonning istc’molchi va iqtisodiy foyda izlovchilar sifatidagi xulqida kuzatiladigan psixologik xususiyatlar Adam Smit va Alfred Marshallardan boshlab to Jon Keynsgacha bo'lgan „iqtisodiy nazariya“ning klassik namo- yondalari asarlarida aks etgan bo‘lsa-da, iqtisodiyot fani hozirgacha psixologiya bilan yonma-yon turib, uning ichiga kirishmagan. Psixologiya fani esa. o'zining ong va psixika xususidagi ilmiy asoslangan qarashlarini saqlagan holda, tovar va xizmatlami ishlab chiqarish, taqsimlash, almashish, iste’mol qilish, shuningdek, boshqaruvni tashkil etish jarayonidagi iqtisodiy xulqni o‘rganishga kirishgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
