O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

A.S.Pushkin hayoti va ijodi.

Rus adabiyotining dahosi, hozirgi zamon rus adabiy tilining asoschisi

A. S. Pushkin 1799 yil 6 iyun kuni Moskva shahrida dvoryan oilasida tugʻildi. Otasi Lvovich Sergey zamonasining ilgʻor kishilaridan edi. Oʻz uyida fransuz va rus yozuvchilarining kitoblaridan kutubxonasi bor edi. Uning ukasi, yaʼni A. S. Pushkinning amakisi Vasiliy Lvovich Pushkin shoir boʻlib, karamzinchilar oqimida ijod qilardi.Aleksandr 12 yoshigacha uyida oʻqidi, keyin uni 1811 yil Sarskoye Selo shaharchasida yangi ochilgan litseyga oʻqishga berishadi. Bu litsey davlatning yuqori ishlari boʻyicha chinovniklar yetkazib berardi. Litseyda u oʻziga Delvig, Pushin, Kyuxelbeker va shunga oʻxshash doʻstlar orttirdiki, ular bir umrga qadrdon boʻlib qolishdi. 1817 yilda litseyni bitirgan Pushkin Tashqi ishlar Kollegiyasida ish boshladi. Bu yerda u 1820 yilgacha ishladi. Shu yerda u A. S. Griboyedov bilan tanishdi. 1820 yil 9 mayida Pushkin shaxsan Aleksandr I buyrugʻiga asosan general Inzov qoʻl ostiga xizmatga yuborishadi. Shu yilning yoz oylarida Inzov ruxsati bilan Rayevskiy oilasi bilan sayohatga boradi. U Shimoliy Kavkaz, Qrimda boʻlib, Simferopol va Odessa orqali Kishinyovga qaytadi. Kishinyovda u Pestel, Davidov, Yakushkin singari dekabristlar bilan tanishadi. Bu yerda uning birinchi “janubiy” poemasi “Kavkaz asiri” yuzaga keladi (1822). 1823 yilda ikkinchi poemasi “Bogʻchasaroy fontani”, 1823 yilda esa oʻzining “Yevgeniy Onegin” sheʼriy romanini boshlaydi. 1824–26 yillarda yana surgun qilinadi. Bu safar Pskov gubernyasiga qarashli Mixaylovskoye qishlogʻiga yuborishadi. Shaharda yurib oʻrgangan Pushkin qishloqda judayam zerikadi. U koʻpincha boʻsh vaqtlarini Osipova xonimning xonadonida oʻtakazardi. 1825 yil dekabr qoʻzgʻoloni va uning magʻlubiyatidan juda ham afsuslanadi. 1826 yil 8 sentyabrda u podsho Nikolay I bilan uchrashadi. Bu yerda, yaʼni shoh qabulida u ochiqdan-ochiq podshoning savoliga “men dekabristlar tomonida boʻlardim” deydi. 1829 yil u Kavkaz boʻylab sayohatga chiqadi. Uning asl maqsadi surgun qilingan dekabrist oʻrtoqlari bilan uchrashish edi. 1830 yilda u Moskvaning eng goʻzallaridan boʻlmish N. Goncharovaga uylanadi. Lekin oradan 4 yil oʻtar-oʻtmas har xil gaplar, uning oriyatiga tegadigan igʻvolar koʻpayadi. Uning N. Goncharova bilan oralari bir muncha sovuqlashadi. Oxiri borib bu gaplar uni Gollandiya elchisi Gekkernning saqlab olgan oʻgʻli – Dantesni duelga chaqirishga majbur qiladi. Duel payti ogʻir yaralangan Pushkin 1837 yil 27 yanvar kuni 38 yoshida vafot etadi.

Pushkin ikki buyuk jahonshumul voqealar taʼsiri ostida oʻsib, maʼnaviy ulgʻaydi: Vatan urushi va dekabristlar qoʻzgʻoloni. U litseyda oʻqib yurgan paytlarida Derjavin, Batyushkov, Jukivskiylarga oʻxshab yozishni istar va shularning asarlariga taqlid qilib oʻz asarlarini yaratardi. Uning asarlari yuqorida aytib oʻtilgan shoirlarnikiga koʻra barkamol yaratildi. Uning litseyda oʻqib yurgan paytlaridayoq “Shoir doʻstimga” (1814), “Mening doʻstlarimga vasiyatim” (1815), “Mening epitadiyam” (1815), “Mening Aristorximga” (1815), “Hijron”, “Ayriliq” nomli sheʼrlari odamlarning diqqat eʼtiborini oʻziga tortgan edi. Pushkin janubga surgun qilingan paytlarida litseyda oʻqib yurgan chogʻlarida boshlab qoʻyilgan “Ruslan va Lyudmila” poemasini yozib tugatdi. Yevgeniy Onegin romani Pushkin ijodining cho’qqisi.

Roman qahramonlarining harakterida davr muammolarining realistic tasviri.

Romanning o’ziga xos xususiyati, jahonshumul ahamiyati.

A.S. Pushkin ushbu asarni taxminan 8 yil davomida yaratdi (1823-1831). "Evgeniy Onegin" ning yaratilish tarixi Kishinyovda 1823 yilda boshlangan. Bu Ruslan va Lyudmila tajribasini aks ettirdi, ammo obrazning mavzusi tarixiy va folklor qahramonlari emas, balki zamonaviy qahramonlar va muallifning o'zi edi. Shuningdek, shoir asta-sekin romantizmdan voz kechib, realizmga mos ravishda ishlay boshlaydi. Mixaylovskaya surgun paytida u kitob ustida ishlashni davom ettirdi va uni Boldino qishlog'ida majburiy qamoq paytida (Pushkin vabo bilan ushlangan) tugatdi. Shunday qilib, asarning ijodiy tarixi ijodkorning eng "serhosil" yillarini o'zlashtirdi, uning mahorati o'ta tez sur'atlar bilan rivojlanib bordi. Shunday qilib, uning romanida shu vaqt ichida o'rgangan, bilgan va his qilgan barcha narsalar aks etgan.

Muallifning o'zi romanini "rang-barang boblar to'plami" deb ataydi, 8 bobning har biri nisbatan mustaqil, chunki "Yevgeniy Onegin" ning yozilishi uzoq davom etgan va har bir epizod Pushkin hayotida ma'lum bir bosqichni ochgan. Kitob qismlarga bo'lib chiqdi, ularning har biri nashr etilishi adabiyot olamida voqea bo'ldi. To'liq nashr faqat 1837 yilda nashr etilgan.

Janr va kompozitsiya

A.S. Pushkin o'z ishini she'rda roman sifatida belgilab, uning lirik-epik ekanligini ta'kidladi: qahramonlarning muhabbat qissasi (epik boshlanishi) bilan ifodalangan voqea chizig'i chekinishlar va mualliflik mulohazalariga (lirik boshlanish) qo'shni. Shuning uchun "Evgeniy Onegin" janri "roman" deb nomlanadi.

Yevgeniy Onegin 8 bobdan iborat. Birinchi boblarda o'quvchilar markaziy qahramon Yevgeniy bilan tanishadi, u bilan birga qishloqqa ko'chib o'tadilar va kelajakdagi do'stlari Vladimir Lenskiy bilan uchrashadilar. Bundan tashqari, Larinlar oilasi, ayniqsa Tatyana paydo bo'lishi sababli, rivoyat dramasi ortadi. Oltinchi bob - Lenskiy va Onegin o'rtasidagi munosabatlarning cho'qqisi va qahramonning parvozi. Va ishning yakunida Yevgeniy va Tatyana voqealari tugaydi.

Lirik chekinishlar bayon bilan bog'liq, ammo bu o'quvchi bilan dialogdir, ular "erkin" shaklni, yaqin suhbatga yaqinligini ta'kidlaydilar. Xuddi shu omil har bir bobning va umuman romanning tugallanmaganligini, ochiqligini tushuntirib berishi mumkin.

Uning "to'g'ridan-to'g'ri zodagonlik ruhi" bor (Lenskiga bo'lgan mehr-muhabbatini his qiladi, uning sevgisidan foydalanib, Tatyana-ni alday olmaydi). Qahramon chuqur hissiyotlarga qodir, ammo u erkinligini yo'qotishdan qo'rqadi. Ammo, zodagonlarga qaramay, u egoist va narsisizm uning barcha hissiyotlari markazida. Yevgeniy Onegin obrazi inshoida personajning eng batafsil tavsifi yozilgan.

Bu Tatyana Larinadan juda farq qiladi, bu tasvir ideal ko'rinadi: sevgi uchun hamma narsaga tayyor bo'lgan butun, dono, sadoqatli tabiat. U nurda emas, balki sog'lom muhitda, tabiatda o'sgan, shuning uchun unga haqiqiy tuyg'ular kuchli: mehribonlik, imon, qadr-qimmat. Qiz o'qishni yaxshi ko'radi, kitoblarida u o'ziga xos, romantik, sirli obrazni chizgan.

Aynan shu tasvir Yevgeniyda mujassam bo'lgan. Va Tatyana barcha ehtiros, rostgo'ylik va poklik bilan o'zini bu tuyg'udan voz kechdi. U yo'ldan ozdirmadi, noz qilmadi, lekin tan olish erkinligini oldi. Ushbu jasur va halol ish Onegin qalbida javob topolmadi. Yetti yildan so'ng, u nurday porlaganida, u uni sevib qoldi. Shon-sharaf va boylik ayolga baxt keltira olmadi, u sevilmaydigan insonga turmushga chiqdi, lekin Yevgeniy bilan uchrashish mumkin emas, oilaviy qasamyodlar u uchun muqaddasdir. Bu haqda Tatyana Larinaning obrazida batafsil ma'lumot mavjud.

Tatyana singlisi Olga kitobxonni unchalik qiziqtirmaydi, unda bitta ham o'tkir burchak yo'q, hamma narsa yumaloq, Onegin uni oyga taqqoslagani bejiz emas. Qiz Lenskiy bilan uchrashishni qabul qiladi. Va boshqa har qanday odam bilan ham, chunki nega qabul qilmasligingi kerak, u noz-karashma va boshqa yengiltakliklardan ham tap tortmaydi. Opa-singil Larina o'rtasida katta farq darhol kuzatiladi.

Biroq, shoir Vladimir Lenskiy noz-ishvali Olgani sevib qoldi. Ehtimol, tushdagi bo'shliqni o'zingizning tarkibingiz bilan to'ldirish oson. Qahramon hanuzgacha yashirin olovda yonayotgan edi, u o'zini nozik his qildi va ozgina tahlil qildi. Axloqiy tushunchalar uning ichida yuqori, shuning uchun u nurga begona va u bilan zaharlanmaydi. Agar Onegin Olga bilan faqat zerikish bilan gaplashib va ​​raqsga tushgan bo'lsa, unda Lenskiy xiyonatni ko'rdi, uning sobiq do'sti gunohsiz qizning hiyla-nayrangiga aylandi. Vladimirning maksimalistik tasavvurida, bu bir vaqtning o'zida munosabatlarning uzilishi va duel. Shoir bunda adashdi. Muallif savol tug'diradi, ijobiy natija bilan xarakterni nima kutishi mumkin edi? Xulosa umidsizlikka uchraydi: Lenskiy Olga bilan turmush qurgan bo'lar edi, oddiy yer egasiga aylanib, odatiy hayotda yashab o`tar edi.

"Yevgeniy Onegin" romanining asosiy mavzusi keng - bu rus hayoti. Kitobda dunyodagi, poytaxtdagi hayot va ta'lim, qishloq hayoti, urf-odatlari va kasblari aks ettirilgan, odatiy va shu bilan birga noyob personajlar portretlari chizilgan. Deyarli ikki asr o'tgach, qahramonlar zamonaviy odamlarga xos xususiyatlarga ega, bu tasvirlar chuqur milliy.

Do'stlik mavzusi Yevgeniy Oneginda ham aks etgan. Bosh qahramon va Vladimir Lenskiy yaqin do'stlikda edilar. Ammo buni haqiqiy deb hisoblash mumkinmi? Ular zerikib, shu munosabat bilan uchrashishdi. Yevgeniy o'zining ruhiy olovi bilan qahramonning sovuq yuragini isitadigan Vladimirga chin dildan bog'langan edi. Biroq, xuddi shu qadar tezda u bundan xursand bo'lgan sevgilisi bilan noz-karashma qilib, do'stini xafa qilishga tayyor. Yevgeniy faqat o'zi haqida o'ylaydi, u boshqalarning his-tuyg'ulariga mutlaqo ahamiyat bermaydi, shuning uchun u do'st tutolmadi.

Sevgi ham asarning muhim mavzusidir. Deyarli barcha yozuvchilar bu haqda gapirishadi. Pushkin ham bundan mustasno emas edi. Haqiqiy sevgi Tatyana qiyofasida aks etadi. U hamma narsaga qaramasdan rivojlanishi va hayot uchun qolishi mumkin. Hech kim Oneginni asosiy qahramon singari sevmagan yoki sevmaydi ham. Qizning qurbonlik, hamma kechirimli tuyg'ularidan farqli o'laroq, Oneginning his-tuyg'ulari mag'rurlikdir. U birinchi marta sevib qolgan qo'rqoq qizdan qo'rqib ketdi, uning uchun jirkanch, ammo tanish nurni tashlash kerak bo'ladi. Ammo Yevgeniyni sovuq dunyoviy go'zallik mag'lub etdi.

Ortiqcha odam mavzusi. Pushkin asarlarida realizm ruhi namoyon bo'ladi. Oneginni shu qadar ko'ngli qolishiga sabab bo'lgan muhit. Aynan ular zodagonlarda yuzakilikni, dunyoviy yorqinlikni yaratish uchun barcha harakatlarining yo'nalishini ko'rishni afzal ko'rishgan. Va boshqa hech narsa kerak emas. Aksincha, xalq an'analarida ta'lim olish, oddiy odamlar jamiyati Tatyana singari qalbni va butun tabiatni sog'lom qiladi.

Sadoqat mavzusi... Tatyana o'zining birinchi va eng kuchli sevgisiga sodiqdir, Olga esa yengil, o'zgaruvchan va oddiy. Larinaning opa-singillari umuman teskari. Olga odatdagi dunyoviy qizni aks ettiradi, uning uchun asosiy narsa o'zi, unga bo'lgan munosabatdir, shuning uchun yaxshiroq variant bo'lsa, siz o'zgarishingiz mumkin. Onegin bir-ikki yoqimli so'zlarni aytishi bilan, mehri ancha kuchliroq bo'lgan Lenskiyni unutdi. Tatyana yuragi butun umri davomida Evgeniyga sodiqdir. U his-tuyg'ularini oyoq osti qilganida ham, u uzoq vaqt kutib turdi va boshqasini topolmadi (yana, Olskadan farqli o'laroq, Lenskiy vafotidan keyin o'zini tez yupatdi). Qahramon turmushga chiqishi kerak edi, lekin yuragida Oneginga sodiq qolishda davom etdi, garchi sevgi endi mumkin emas .Asar nafaqat psixologik va ijtimoiy, balki siyosiy kamchiliklarni va hatto tizimning butun fojialarini ochib beradi. Masalan, Tatyana onasining eskirgan, ammo unchalik qo'rqinchli bo'lmagan dramasi hayratda qoldiradi. Ayol beixtiyor turmushga berildi va u shafqatsiz mulkning yovuz va despotik xo'jayiniga aylanib, vaziyatlarning hujumi ostida buzildi. Mana, muallif tomonidan ko'tarilgan dolzarb masalalar:

Umuman olganda barcha realizmda, xususan Pushkin Yevgeniy Oneginda ko'tarilgan asosiy muammo bu dunyoviy jamiyatning inson ruhiga zararli ta'siridir. Ikkiyuzlamachi va ochko'z muhit odamni zaharlaydi. Bu odob-axloqning tashqi talablarini qo'yadi: yosh yigit bir oz fransuz tilini bilishi, ozgina zamonaviy adabiyotlarni o'qishi, munosib va ​​qimmat kiyinishi, ya'ni taassurot qoldirishi kerak. Va bu yerdagi barcha his-tuyg'ular ham yolg'ondir, ular faqat ko'rinadi. Shuning uchun dunyoviy jamiyat odamlardan eng yaxshisini oladi, u o'zining sovuq aldovi bilan eng yorqin olovni ham sovitadi.

Nima uchun bosh qahramon tushkunlikka tushadi? U nafaqat jamiyat tomonidan buzilganligi uchun. Asosiy sabab shundaki, u savolga javob topolmaydi: nega bularning barchasi? Nega u yashaydi? Teatrlarga, koptoklarga va partiyalarga borish uchunmi? Vektorning yo'qligi, harakat yo'nalishi, mavjudlikning ma'nosizligini anglash - bu Oneginni qamrab olgan tuyg'ular. Bu erda biz hayot mazmunining abadiy muammosiga duch kelamiz, uni topish juda qiyin.

Xudbinlik muammosi qahramon obrazida aks etadi. Sovuq va befarq dunyoda uni hech kim sevmasligini anglagan Yevgeniy o'zini dunyodagi boshqalardan ko'ra ko'proq sevishni boshladi. Shuning uchun, u Lenskiyga g'amxo'rlik qilmaydi (u faqat zerikishni yo'q qiladi), Tatyana haqida (u erkinlikni tortib olishi mumkin), u faqat o'zi haqida o'ylaydi, ammo buning uchun u jazolanadi: u butunlay yolg'iz qoladi va Tatyana uni rad etadi.

G`oya

"Yevgeniy Onegin" romanining asosiy g'oyasi, u yoki bu darajada taniqli tabiatni yolg'izlik va o'limga mahkum etgan mavjud hayot tartibini tanqid qilishdir. Axir, Yevgeniyda juda katta imkoniyatlar mavjud, ammo bu yerda hech qanday ish yo'q, faqat dunyoviy fitnalar. Vladimirda qanday ruhiy olov bor va uning o'limidan tashqari, faqat feodal, bo'g'uvchi muhitda vulgarizatsiya uni kutishi mumkin. Tatyana juda ko'p ma'naviy go'zallik va aql-idrokka ega va u faqat dunyoviy oqshomlarning bekasi bo'lishi, kiyinishi va bo'sh suhbatlar o'tkazishi mumkin,balki insoniy his-tuyg`ularini ham saqlab qola oladi.

O'ylamaydigan, aks ettirmaydigan, azob chekmaydigan odamlar - mavjud haqiqat ularga mos keladiganlardir. Bu boshqalarning hisobidan yashaydigan iste'molchilar jamiyatidir, ular o'sha "boshqalar" qashshoqlik va axloqsizlik bilan o'sayotgan paytda porlaydi. Pushkin o'ylagan fikrlar bugungi kunda e'tiborga loyiq, muhim va dolzarb bo'lib Pushkin o'z asarida qo'ygan Yevgeniy Oneginning yana bir ma'nosi - odamlarning bir nechta avlodlarini bo'ysundiradigan vasvasalar va modalar keng tarqalgan bo'lsa, individuallik va fazilatni saqlash qanchalik muhimligini ko'rsatishdir. Yevgeniy Onegin yangi tendensiyalarni ta'qib qilar ekan, o'zini sovuq va ko'ngli qolgan qahramon Bayronga o'xshatib ko'rsatayotganda, Tatyana yuragining ovoziga quloq solib, o'ziga sodiq qoldi. Shuning uchun, u baxtsiz bo'lsa ham, baxtni muhabbatda topadi va u faqat hamma narsada va hamma narsada zerikadi.