|
Tayanch belgilardan foydalanish
Keyingi yillarda ta`lim jarayonida tayanch belgilardan foydalanish ishlari rivojlanmoqda.
Tayanch belgi nima? Hayotimizda biz ko‘plab tayanch belgilarga duch kelamiz. Bu belgilar har xil ahamiyatlarni turli grafiklar, shakllar, raqamlar shaklidagi ko‘rinishlaridir. Masalan, yo‘l qoidasi belgilari, shahar, tumanlardagi ba`zi tashkilotlar ustidagi belgilar shular jumlasidandir.
Ta`lim jarayonidagi qo‘llaniladigan tayanch belgilarni donesklik novator o‘qituvchi V.F.Shatalov dastlab o‘z ish faoliyatida qo‘lladi. Keyingi yillarda bu belgilardan foydalanish ishlari rivojlanib, turli ilmiy-uslubiy adabiyotlarda bu mas`uliyatga e`tibor tobora kuchayib bormoqda.
Tayanch belgilar quyidagicha tayyorlanadi: buning uchun o‘qituvchi avval darsda o‘rganiladigan o‘quv materialini puxta o‘rganib, undagi bo‘lgan asosiy tushunchalarni ajratadi. So‘ngra, dars mavzusini mantiqiy bo‘laklarga ajratib, har bir bo‘lak uchun vatman qog‘ozda maxsus yozuvlar, sxema yoki rasmlar shaklida ifodalanadi. Boshqacha qilib aytganda, tayanch belgi o‘qituvchi uchun dars materialini o‘quvchilarga tushuntirishning yasama jadvali hisoblanadi.
Tayanch belgilarni tuzishda quyidagi tamoyillarga asoslaniladi: ko‘rgazmalilik, lo‘ndalik, sistemalilik, xilma-xillik, grafik va ranglarning xilma-xilligi; amaliy mohiyatga ega bo‘lishlilik, yodda oson qolishiga moslanganlik va hokazolar.
Tayanch belgilardan foydalanishning sabablaridan yana biri - ko‘pincha o‘quvchi doska oldida o‘qituvchi savoliga javob berar ekan, u o‘z javoblarini qanday tartibda berishni bilmay qiynaladi. Undan tashqari, o‘quvchi o‘z javobini qanday ko‘rgazmali qurol yoki boshqa vositalar bilan boyitishni bilmaydi.
Tayanch belgi o‘quvchining dars materialini puxta o‘zlashtirishigagina emas, balki uni qay darajada aytib berish, o‘z javoblarini tayanch belgilar vositasida isbotlashiga xizmat qiladi.
Tayanch belgilardan dars jarayonida foydalanishda o‘quv materiali 8 martagacha qaytariladi. Traditsion-an`anaviy ta`limda o‘qituvchi o‘quv materialini tushuntiradi, mustahkamlaydi va uyga vazifa beradi. Bunday o‘qitishda mavzu yuqorida ko‘rinib turganidek, faqat 3 martagina takrorlanadi, xolos.
Donesklik novator o‘qituvchi V.F.Shatalov Tayanch belgilardan foydalanib dars o‘tganda quyidagi holni kuzatadi:
O‘quv materialini o‘qituvchi tomonidan turli ko‘rgazmali qurollar vositasida tushuntirish, hikoya yoki ma`ruza qilish (tayanch belgisiz).
O‘quv materialini tayanch belgi vositasida qisqa tayyorlash.
O‘rganilgan mavzuni tayanch belgi yordamida 1-2 o‘quvchidan so‘rash.
O‘quvchilarga yangi o‘quv materiali mazmuniga bag‘ishlangan tayanch belgilarni tarqatish va bu belgilarni qisqacha tahlil etish.
Tayanch belgini o‘rganish va uni turli ranglarga bo‘yash.
O‘quv materialini darslikdan o‘rganish.
Tayanch belgini esda olib qolish bo‘yicha mashqlar.
Tayanch belgi mazmunini maxsus daftarlarda sharhlab yozish.
Tayanch belgi vositasida doska oldida javob berish.
Shunday qilib, o‘rganilgan o‘quv materiali o‘quvchi ongida
(an`anaviy darsdagidek) uch marta emas, balki 9 marta qayta-qayta mavzulanadi.
Tayanch belgi qanday tayyorlanadi. Buning uchun o‘qi-tuvchi quyidagi ishlarni bajarishi lozim.
Dastur mazmunini sinchkovlik bilan o‘rganish, undagi asosiy talablarni aniqlash, dastur talabini darslikda berilishini tekshirish va mavzudagi asosiy tushunchalarni aniqlash, sabab-oqibat bog‘lanishini, olimlarning ilgari familiyalarini, ularning fan taraqqiyotiga qo‘shgan hissalarini aniqlash.
O‘quv materialini bir necha mantiqiy tugallangan bo‘laklarga ajratish.
Har bir bo‘lakdagi asosiy tushunchalarni terminlarni aniqlash.
Dars mavzusi bo‘laklaridan ijodiy ravishda tayanch belgilar tuzish, uni bir necha bor tahrir etish, tuzatish.
Ta`limda tayanch belgilardan foydalanishni yanada takomillashtirish uchun bunday belgilarni o‘quvchilarning o‘zlari ham uy vazifalarida mustaqil ravishda bajarishga o‘rganishlari muhim vazifalardan hisoblanadi.
O‘quvchilarga o‘quv materiali mazmuniga mos holda tayanch belgidan foydalanib dars tayyorlab o‘rgatish uchun quyidagilarga amal qilinadi.
Tayanch belgiga qarab o‘qituvchining dars materialini eslash.
Tayanch belgiga qarab (darslikdan foydalanmasdan) dars mazmunini eslash.
Mavzuga oid darslikdan rasmlarni o‘rganish.
Mavzu matnini tayanch belgiga taqqoslab chiqish.
Mavzuda qaysi narsalar tayanch belgiga kirmay qolganini topish.
Dars materialini tayanch belgiga qarab ovoz chiqarib qaytarish
Tayanch belgidagi konfliktlarni topishga harakat qilish.
Mustaqil ravishda dars mavzusiga oid qo‘shimcha tayanch belgi tayyorlashga harakat qilish.
Tayanch belgilardan foydalanish bo‘yicha bizning olib borgan kuzatishlarimiz ham bu belgilar vositasida o‘quvchilarni o‘quv materialini ancha puxta o‘zlashtirishlariga sabab bo‘lishliligi aniqlandi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
