O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

Chaqqonlik  va  egiluvchanlik  haqida    tushuncha,  ularning    rivojlanish 
qonuniyatlari 

---

CHaqqonlik  va  egiluvchanlik    organizmning  asosiy  jismoniy  sifatlari 
hisoblanadi. CHaqqonlik odamni induvidual hayoti va sportga chiniqishi natijasida 
yaxshi  rivojlanadi.  CHaqqonlik  sifati  murakkab  kompleks  qobiliyatlardan  iborat 
bo’ladi. Egiluvchanlik ko’proq irsiy nazorat ostida bo’lib, unga yoshlarni tanlashda 
va uni rivojlantirishga alohida etibor talab qilinadi. 
Chaqqonlik deganda: 
- yangi harakatlar va harakat malakalarini yaratish qobiliyati; 
- vaziyat o’zgarganda bir harakatdan boshqa  harakatga tez almashina olish; 
- murakkab koordinatsiyalashgan harakatlarni bajarish. 
 
SHunday  qilib  chaqqonlik  deganda  bir    tarafdan  odamning  ijodiy  faoliyati 
tushunilib,  yangi  mutlaqo  notanish  holatlarda  zudlik  bilan  yangi  harakatni 
shakillantirishi  va  ikkinchi  tomondan  uning  koordinatstsiyalash  imkoniyatlari 
tushuniladi. 
 
CHaqqonlik 
o’lchovlari 
bo’lib 
harakatlarni 
koordinatsiyalashning 
murakkabligi,  aniq  va  tez  bajarilishi  xizmat  qiladi.  Bu  qobiliyatlar  asosida 
ekstrapolyatsiya xodisasi, extimolli  muhitni yaxshi mo’ljallash, vaziyatni oldindan 
ko’ra bilish, harakatlanayotgan ob’ektga  tez reaktsiya berish, nerv jarayonlarining 
harakatchanligi va labilligining yuqori darajasi, har xil muskullarni oson boshqarish 
malakasi yotadi. CHaqqonlikni rivojlantirishda bir xil harakatni turli xil sharoitlarda 
bajarish  talab  qilinadi.  Bundan  tashqari  harakatni  bajarish  haqidagi  tezkor 
axborotdan  foydalanish,  vaqt  yetishmasligi  sharoitida  tez  qaror  qabul  qilish 
malakasini shakillantirish chaqqqonlikni rivojlantiradi. 
 
Egiluvchanlik  deganda    bo’g’imlarda  katta  ampilitudada  harakatlar  qilish 
qobiliyati  yoki    bo’g’im  harakatchanligi  tushuniladi.  Egiluvchanlik  harakat 
apparatini boshqarish qobiliyati va uning morfofunktsional xususiyatlariga bog’liq 
bo’ladi  (muskullarning  yopishqoqligi,  boylam  apparatlarining  elastligi, 
umurtqalaroro  disklarning  holati).  Muskullar  qiziganda  egiluvchanlik  ortadi  va 
sovuqda pastlaydi. CHarchaganda va mudroq bosganda ham  kamayadi. SHu sababli 
ertalab egiluvchanlik past bo’lib kunning o’rtasiga kelib ortadi. Start oldi holatida 
shaylanish mashqlari ta’sirida yurak urishlar sonining ortishi va muskullardan qon 
oqishining ko’payishi ularni qizitib, egiluvchanlikni yaxshilaydi. 
Faol (ixtiyoriy haraktlarda) va sust (muskulni tashqi kuch bilan cho’zganda) 
egiluvchanlik  farqlanadi.  Sust  egiluvchanlik  albatta    faoldan  kattaroq  bo’ladi. 
Ayollarda bog’lovchi-muskul apparati  erkaklarga nisbatan ko’proq egiluvchanlikka 
ega bo’lib, ular murakkab egiluvchanlikka ega bo’lgan mashqlarni oson o’rganadi. 
Katta yoshdagi va qari odamlarda eng avval umurtqa pog’anasining egiluvchanligi 
pastlaydi, qo’l barmoqlarining  egiluvchanligi eng uzoq saqlanadi. 
 
Mavzu: Harakat malakalarini shakillantirishni fiziologik