O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

---

 
 
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI  
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
 
ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI 
 
 
 
 
 
 
“Jismoniy mashqlar fiziologiyasi va biomexanikasi” fani 
bo’yicha  
 
MA’RUZA MASHG’ULOTLARI 
 
 
 
 
 
 
 
 
Andijon – 2018 y 
 

---

Mavzu: Jismoniy mashqlar fiziologiyasi va biomexanikasi fanining maqsad va 
vazifalari. 
REJA: 
1.  Harakat to’g’risida asosiy tushuncha.  
2.  Fanning vazifasi, tarixi, metodlari 
3.  Jismoniy  mashqlar  fiziologiyasi  va  biomexanikasi  fanining  fan  sifatida 
rivojlanishi. 
Jismoniy mashqlar fiziologiyasi ham, o’quv ham ilmiy fan hisoblanadi. Bu 
fan  barcha  oliy  va  o’rta  jismoniy  madaniyat  ta’lim  muassalarida,  pedagogika 
institutlarining  jismoniy  tarbiya  fakulьtetlarida,  ayrim  universitet  va  tibbiyot 
institutlarida  o’rganiladi.  Bu  fanni  o’qitishda  ilmiy  tadqiqot  institutlari, 
laboratoriyalar  va  kafedralarda  o’tkazilgan  ilmiy  tadqiqot  ishlaridan  olingan 
materiallardan foydalaniladi. 
Jismoniy mashqlar fiziologiyasi fani ikki bo’limdan iborat bo’lib, birinchisi 
umumiy  jismoniy  mashqlar  fiziologiyasi  deb  atalib,  unda  organizmning  jismoniy  
yuklamalarga adaptatsiyalanishining fiziologik asoslari, uning rezerv imkoniyatlari, 
sport  faoliyati  vaqtida  organizmda  sodir  bo’ladigan  funktsional  o’zgarishlar,  
sportchining  jismoniy  mehnat  qobiliyatchanligi,  charchash  va  qayta  tiklanish 
jarayonlarining fiziologik asoslari o’rganiladi. 
Ikkinchi  bo’lim  xususiy  jismoniy  mashqlar  fiziologiyasi  -  jismoniy 
mashqlarni  turlash,  harakat  sifatlari  va  malakalarining  shakllanishi  va 
rivojlanishining  qonuniyatlari  va  mexanizmlari,  sportchining  jismoniy  mehnat 
qobiliyatchanligining  muhitning  alohida  sharoitlarida  o’zgarishi,  bolalar  va 
ayollarning jismoniy chiniqishining fiziologik xususiyatlari o’rganiladi. 
Jismoniy mashqlar fiziologiyasi odam fiziologiyasi kursining maxsus bo’limi 
hisoblanib,  jismoniy  ish  va  sport  faoliyati  ta’sirida  organizm  funktsiyalarining 
o’zgarishi  va  ular  boshqaruvining  mexanizmlarini  samaradorligini  oshirish 
tadbirlarini belgilaydi. 
Tabiiy  fanlardan  fizika,  ximiya,  biologiya  va  boshqa  fanlar  tabiatda  va 
jamiyatdagi  materiyaning  harakatlarini  o’rgatadi.  Eng  oddiy  harakatni  mexanika 
o’rganadi.  Harakat  –  bu  materiyaning  ko’rinishidir.  Fazo,  yer,  odam  va  uning 
tanasini qismlari, uning xujayralarining molekulalari, atomlari va ularning elementar 
qismlari doimiy xarakatda bo’ladi. Tafakkur ham harakatning bir turidir. 
Engelьsning  aytishicha  koinotdagi  hamma  o’zgarishlar  harakat  natijasida 
hosil  bo’ladi,  oddiy  joy  almashinishdan  to  tafakkurgacha.  Ya’ni,  harakat  deb 
filosofik nuqtai nazardan umuman hamma o’zgarishlarga aytiladi. Xar bir murakkab 
harakat formasi oddiy harakatlardan tuzilgan. 
Odamning harakati – bu dunyodagi eng murakkab xodisalardan bir ularning 
murakkabligi  faqat  xarakat  organlarining  funktsiyasiga  bog’liq  emas,  bu 
harakatlarda yana miyaning faoliyati ham qatnashadi. 
Odamning hayotida harakat muhim ahamiyatga ega.