O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti o‘zbek tilshunosligi kafedrasi kunduzgi bo’lim

Savol va topshiriqlar
1. Dialektal nutqning qanday xususiyatlari bor?
2. O‘zbek shevalari sintaksisini kimlar o‘rgangan?
3. Shevalarga oid gaplarga xos gap bo‘laklarini kim tadqiq etgan?
4. Namangan guruh shevalarida gap bo‘laklarining joylashishini kim o‘rgangan?
5. Shevalarda sodda gapning qanday turlari uchraydi?
6. Shevalarda qo‘shma gaplarning qanday turlari mavjud?
7. Shevaga oid gaplar adabiy tilgan oid gaplardan qanday xususiyatlari bilan farqlanadi?


Adabiyotlar
1. Ashirboyev S. O‘zbek dialektologiyasi .– Toshkent: Nodirabegim nashriyoti, 2021.
2. To‘ychiboyev B., Hasanov B. O‘zbek dialektologiyasi. – Toshkent: Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, 2004.
3. Enazarov T., Karimjonova, Ernazarova M., Mahmadiev Sh., Rixsieva K. O‘zbek dialektologiyasi. –Toshkent: Universitet, 2012.
4. Rajabov N. O‘zbek shevashunosligi. Toshkent: “O‘qituvchi”, 1996.


15-ma’ruza


Mavzu: Lingvistik geografiya
Reja:
1. Lingvistik geografiya.
2. Lingvistik geografiya usuli va uning ahamiyati.
3. Lingvistik geografiyaga oid terminlar


Tayanch so‘z va tushunchalar: lingvistik geografiya usuli, lingvistik geografiya, lingvistik geografiyaga oid terminlar, o‘zbek dialektologik atlasi,geografik lingvistika,
izomorfema. Izoleksema, izofonema, fokus nuqta, sruktur va zonal tuzilish, fokus nuqtaning qurshovi, o‘zbek tilini dialektal zonalashtirish kontseptsiyasi, sheva vakillari nutqi, dialekt zonasi va azonal hududlar, dialekt zonasidagi orol hodisalar, dialekt zonasidagi zona periferiyasi,
so‘zlashuv nutqi, adabiy nutq.

Bilamizki, biror tilda so‘zlashuvchilar bir joyda yashashmaydi, balki turli hudud (tuman, viloyat, voha, qishloq) va geografik kengliklarda yashashadi. Har bir hudud o‘ziga xos geografik bo‘linishga ega bo‘lgani kabi alohida-alohida tarz-da yashovchi, ammo bir tilda so‘zlashuvchi kishilar borligini e‘tiborga olish shart. Lingvistik geografiya til hodisalarining tarqalish o‘rinlarini, ularda tarixiy taraq-qiyot jarayonida yuz bergan o‘zgarishlarni o‘rganish uchun xizmat qiladi. Masalan, turkiy tillar lingvistik geografiyasi haqida so‘z ketganda, til egalarining tarix taqo-zosi bilan muayyan o‘zgarishlarni o‘z boshlaridan kechirishlari, turli joylarga ko‘chib yurishlari va hozirgi vaqtda o‘troqlashib qolish sabablarini o‘rganish tushuniladi (Biz oldingi darslik va qo‘llanmalardagidek “Lingvistik geografiya” mavzusini avvalroq o‘tilishiga qarshimiz, chunki talaba uni o‘zlashtirishga tayyor bo‘lmaydi. Shuning uchun ayni shu mavzuni fanning eng oxirgi dars mavzusi sifatida berishni o‘rinli bilamiz).