O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti o‘zbek tilshunosligi kafedrasi kunduzgi bo’lim

כּl∂ch∂ – Momom toq’g‘an ol∂ch∂ h∂l’y∂m tur’pt’ (Bulung‘ur t.)
Julqirs-qכּlin-tas’rlovuq-p∂tg’l∂m /// julxut-julqiz-jolxirs-jolx∂s- jolb∂rכּq
Adirg‘a – bכּrd’-keld’
B∂rgl’ en∂ – bכּla g’l∂m
Soz∂n∂-jכּyposh-z∂rdevכּr-zeb’t∂xmכּn-p∂rd∂-p∂l∂k-gulkorp∂-chכּysh∂p-k’rpech-k’rposh-k∂sht∂ (Samarqand v.)
B∂lle – agar – b∂lle ketm∂g∂nd∂ qoun-p∂un yyep yot∂yt’k
B∂lle – aniq – chixכּli n∂rxinin b∂lles’ yoi
B∂lle – boshka – yigiti b∂lle g∂pi bolm∂yd∂
B∂lle – juda xam – yer su:d∂n b∂lle toysinmi? (Korakul t.)
B∂ll’ – belgili,ma’lum – karindashniki karannida ball’ (Urganj) ;
B∂ll’ – bol∂j∂k b∂l∂ burunn∂n b∂ll’ (Xazorasp)
B∂ll’ – anik – b∂llisini bilm∂s∂ng ulli sh∂:rd∂n nish∂tip t∂p∂s∂n vuni (Urganj)
(koch∂ כּsh), (qatig‘l’ כּsh) achiq osh,
(q∂ll∂m∂), (qurtכּv∂),
p’yכּv∂ ,
Amakibova (∂m∂k’bכּ∂),
Vakil ona (v∂k’l כּn∂),
Bo‘lavachcha (bol∂v∂chch∂),


Adabiyotlar
1. Aliev A. O‘zbek dialektologiyasidan metodik ko‘rsatma. T., Universitet, 1980.
2. Enazarov T. O‘zbek dialektologiyasi fanidan amaliyot. T., Universitet, 1996.
3. Jumanazarov Yu. O‘zbek tilining janubiy Xorazm (o‘g‘uz) dialektining sintaktik tuzilishi. T., Fan. 1976. 134 bet.
4..Enazarov T., Karimjonova V. A., Ernazarova M.S., Mahmadiyev Sh. S., Rixsiyeva K. G‘. O‘zbek dialektologiyasi. – Toshkent: Universitet, 2012.
5.Rajabov N. O‘zbek shevashunosligi. – Toshkent: “O‘qituvchi”,1996.
11- amaliy mashg’ulot
Mavzu: O‘zbek shevalarida so‘z yasalishi
Reja:
1. Dialektal matnlarda so‘z yasalishi.
2. Dialektal matnlarda so‘z yasalishi va sintaktik tahlil.
Shevalardagi so‘z yasalishiga misollar: -cha q’z’lcha (qizil lavlagi, Farg‘.); -liq damizliy (tomizg‘i, Xorazm.)
Otlarda so‘z yasashning affiksatsiya yo‘li bilan hosil bo‘lgan yasama so‘zlar ko‘p uchraydi: bכּg‘bכּn, xalvכּgar. Biror kasbga mansub shaxs otlarini yasovchi qo‘shimchalar: -ch’ naych’, surnaych’, teg'rmכּnch’; -bכּz,-vכּz mכּrbכּz, guruhbכּz.
O‘rin-makon ma’nosini bildiruvchi otlarni yasovchi qo‘shimchalar:
- zכּr,- ’sten, -gכּr, -dכּn, -q, -כּq, -qכּq (bכּtqכּq)
Aniq va abstrakt (mavhum) predmetlar ma’nosini bildiruvchi otlarni yasaydigan yasovchi qo‘shimchalar: -a: gora, kosa, qalama; -ak kunjak, yelak, tulak; -ch’.-k’ surtk’; -כּq orכּq; -chכּq yarg‘uchoq (qo‘l tegirmoni); -ush (ulush - to‘y-marakalarda beriladigan yemishlik ma’nosida).
Mavhum (abstract) ma’noli otlarni yasovchi qo‘shimchalar:
- l’k, -l’q, - lik yaxsh’l’, sכּg‘ l’q
- ch’l’k : de:qonch’l’k, uzumch’l’k
Old qo‘shimcha:ham - hamsoy; hamkasp; hamnכּm // adash.
So‘zga so‘z qo‘shib so‘z yasash: shכּkכּsa, gosh(t) barak, palavkad’, nənkad’, tuxumbarak, gul’ra:nכּ , bor’kalla, nכּskad’,
Sifat yasovchi qo‘shimchalar: -l’, -l’k, -s’s, -gan, -ak’; bala-chaqal’, xכּmak’; -q, -qכּq, -g‘n, -ma, ba-, -be, nכּ-, ser-, ham-. Yumuq, urushqoq, maxtan-choq, q’zg‘n, qovurma, to‘g‘rama, bamaza, nכּaniq, hamtavכּq.
Sifat yasovchi old qo‘shimcha shevalar : ba-, be-, nכּ-, ser-, ham-.


Adabiyotlar
1. Aliev A. O‘zbek dialektologiyasidan metodik ko‘rsatma. T., Universitet, 1980.
2. Enazarov T. O‘zbek dialektologiyasi fanidan amaliyot. T., Universitet, 1996.
3. Jumanazarov Yu. O‘zbek tilining janubiy Xorazm (o‘g‘uz) dialektining sintaktik tuzilishi. T., Fan. 1976. 134 bet.
4. Enazarov T., Karimjonova V. A., Ernazarova M.S., Mahmadiyev Sh. S., Rixsiyeva K. G‘. O‘zbek dialektologiyasi. – Toshkent: Universitet, 2012.
5. Rajabov N. O‘zbek shevashunosligi.T.,O‘qituvchi,1996.