O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti o‘zbek tilshunosligi kafedrasi kunduzgi bo’lim

Amaliy mashg’ulot
1-amaliy mashg’ulot
Mavzu: Sheva, dialekt va lahjalarni o‘rganish metodlari.
Reja:

1. Shevalarning xususiyatlarini o‘rganish metodlari.

2. Dialektlarning xususiyatlarini o‘rganish metodlari.
3. lahjalarning xususiyatlarini o‘rganish metodlari.


Tayanch so‘z va tushunchalar: sheva, dialekt, lahja.


Topshiriq:
1. Ushbu maqollar qaysi lahjaning qaysi shevasiga oidligini aniqlang.
2. Matndagi unli tovushlarni ko`rsating va tasnif qiling.
3. Matnning transkripsiyasiga e’tibor bering.
Maqollar
1. Oraxta yo`q, bכshכxtә yox, x’rmכndә hכz’r.
2.’shlәsәng ch’shlәysәn, ‘shlәmәsәng ch’shlәmәysәn.
3.Әxmәqqa Kәsכn b’r tosh.
כ. 4rzכnn’ shorvәs’ tәt’mәs.
5. Әxmәq hәr’gәn’n’ b’lmәs, kosә qәr’gәn’n’.
6. Әtkәn djכydәn qכmә, әtmәgәn djכygә bormә.
7. Әslכnn’ өl’g’, ch’chqәnn’ t’r’g’.
8. Quru:: lәgәntgә qut chushәr.
9. Bedәnәn’ oy’ yox, qayda bo(l)sә p’tp’ld’q.
10. Bәr’dә q’mәd’ng shәt, өlgәndәn k’n ho:q’l yәt, ho q’l pәryכt.
11. Quru: qәp t’kkә turmәs.
12. B’rr’k’ m’nggә, m’yn’k’ tumәngә.
13. Boltә chushkunchә kundә dem כpt’.
14. Bel’ ag`r’mәgәnn’ nכ: y’ysh’gә vәq.
15. Bochch’ belvaqqa yәlch’mәs, chaxch’ chәqvәqqә.
16. Bergәngә b’tәyәm kөp, כgәngә yustәyәm כz.


2-amaliy mashg’ulot
Mavzu: Transkripsiya. Shevaga oid matnlarni transkripsiyada yozish va o‘qish.
Reja:
1. Transkripsiyaga oid xususiyatlar.
2. Shevaga oid gaplarni transkripsiya qilib yozish.
3. Shevaga oid matnlarni yozish.


Topshiriq: Diakritik belgilar va boshqa shartli belgilar ustida ishlang.
. - ( nuqta) , : ( ikki nuqta) va ... ( ko‘p nuqta) belgidan keyin qo‘y ilib , unlilarning cho‘ziqligini bildiradi.
, - lenis , g‘ undoshining yoniga qo‘yilib, bu undoshning ( g‘, ) talaffuzida portlashni anglatadi.
’ – asper, “g” ning yoniga qo‘yilib (g’ ), spirantizatsiyani, ya‘ni shu tovushning sirg‘aluvchi ekanligini ifodalaydi.
/ - akut, belgining o‘ng tomoniga qo‘yilib, ( l/ ), palatalazatsiya ( yum-shalishini) ko‘rsatadi.
> belgisi – nutq tovushining boshqa nutq tovushiga o‘tish hodisasini bildiradi.
< belgisi – nutq tovushining boshqa nutq tovushi ta’sirida o‘zgarish hodisasini ko‘rsatadi.
// belgisi – tovushlarning almashinishi va ikki faktning parallel qo‘llanishini anglatadi.
( ) – kichik qavs – shart bo‘lmagan, nutqda tushib qoladigan elementni ko‘rsatadi.
[ ] - o‘rta qavs – umumiy matndan Transkripsiya qilingan so‘zlarni ajratib ko‘rsatish uchun ishlatiladi.
~ - turli darajadagi qisqarish va kuchsizlanishni ifodalaydi.


Adabiyotlar
1. Aliev A. O‘zbek dialektologiyasidan metodik ko‘rsatma. T., Universitet, 1980.
2. Enazarov T. O‘zbek dialektologiyasi fanidan amaliyot. T., Universitet, 1996.
3. Jumanazarov Yu. O‘zbek tilining janubiy Xorazm (o‘g‘uz) dialektining sintaktik tuzilishi. T., Fan. 1976. 134 bet.
4. Enazarov T., Karimjonova V. A., Ernazarova M.S., Mahmadiyev Sh. S., Rixsiyeva K. G‘. O‘zbek dialektologiyasi. – Toshkent: Universitet, 2012.
5. Rajabov N. O‘zbek shevashunosligi.T.,O‘qituvchi,1996.