O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti o‘zbek tilshunosligi kafedrasi kunduzgi bo’lim

Kelajakda o‘zbek shevalarining ko‘p tomlik “O‘zbek xalq shevalari lug‘ati”ni tuzishimiz shart. Albatta, uning tarkibida sinonim, antonim, et-nografik, leksik-fonetik dialektal, leksik-frazeologik, leksik-deriva-sion, morfologik-dialektal so‘zlar lug‘atlari bo‘lishi tabiiy holdir. Bun-day dilektal lug‘atlar “Rus dialektologiyasi”da tuzilib, nashr qilingan_.
O‘zbek shevalari leksik tarkibida ikkita leksik qatlam bor: 1) turkiy leksik qatlam; 2) o‘zlashgan leksik qatlam. SHevalarda asosiy so‘zlik turkiy leksik qatlamga oiddir: כtə, כpa, yenə, vכvכ, bכr, kel, ket, tכp, chכp, yכp, qכl.
O‘zbek shevalarida boshqa tillardan o‘zlashtirilgan so‘zlar ancha miqdorni tashkil etadi: Bunday so‘zlar tilda qabul qilingan bo‘lib, sheva fonetikasi va grammatikasiga xos xususiyatlarni ham o‘ziga o‘zlashtiradi. Aniqrog‘i, sheva vakili o‘zlashgan so‘zlarga o‘z shevasiga oid bo‘lgan ba’zi bir xususiyatlarni yuklaydi. Misol: aq’l (aql), amel (amal), opət (ofat), vəs’-yət, qudrət, dunyə, shər’m (sharm), sh’pכ (shifo), כgoh (ogoh), bələn (baland), dəs (dast), bey (burch), betכqət, kav’shdכz, dərəx, duterch’, dərəxs’z, xush-xəvər, bədכvlət, כshpaz, ’shq’vכz, əməlpərəs, chכypur’sh, serhכs’l va boshqalar.
Yangi o‘zlashgan internatsional so‘zlar ham shevalarda ishlatiladi: pכyezd, məshinə, zavכd, traktכr, gazet, , paltכ, stכl, shakf, bכtinka, rכman, teətr, kכlxכz, fəbr’kə kabilar.