O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti o‘zbek tilshunosligi kafedrasi kunduzgi bo’lim

3. Ba’zi ikki bo‘g‘inli so‘zlar oxiriga unli tovush bilan boshlanuvchi affiks qo‘shilsa, yopiq bo‘g‘indagi unli tushib qoladi:
yl. qכr’n > qכrn’ > qכnn’,
burun burn’ > bunn’ >//murun > murn’ > munn’
boyun > boyn’.
jl. avuz >כvzo‘;
yl. og‘il > og‘l’.
4. Ikki so‘z birgalikda talaffuz qilinganda ikki xil fonetik hodisa yuz beradi:
a) agar ikkinchi so‘z unli bilan boshlansa, birinchi so‘z oxiridagi unli tushuriladi:
jl. əltəig‘əchə < əlti əyg‘əcha; djolqochində < djolqi ichində.
b) agar ikkinchi komponent undosh tovush bilan boshlansa, birinchi so‘z oxiridagi unli talaffuz qilinmaydi:
jl. ekqolini < eki qolini; ekkazungd’ < eki kozungd’; nardjaqa < nari djaqa.
5. O‘zak negiz yoki affiks boshidagi undosh tovushlar tushib qoladi: aydaymiz < haydaymiz; ishə < shishə; bizər < bizlər.
6. So‘z o‘rtasidagi undosh tovushlar tushiniladi: shə:ər < shahar; su:uq 7. O‘zak-negiz yoki affiks oxiridagi undosh tovushlar tushadi: gunכ < gunכh; g’yכ < g’yכh; su < su: < suv; dos < dost (do‘st)
8. Ikki o‘zak-negiz tutashgan joyda yoki affikslar qo‘shilganda o‘zak-negiz boshidagi, oxiridagi undosh tovush tushirib qoldiriladi: barg‘an djog‘ali < bargan djog‘ hali; mag‘anam < mag‘an ham; gəpira ekən < gəpirər ekən; kelə edi < kelər edi.
Dissimlyatsiya so‘zdagi bir-biriga o‘xshash tovushlarning boshqa tovushlarga aylanishi bo‘lib, bu bilan assimilyatsiyaga qarama-qarshi bo‘lgan fonetik hodisadir. O‘zbek shevalarida sonor (l, r, n) tovushlarga ega bo‘lgan so‘zlar dissimilyatsiya hodisasiga uchraydi:
zərər - zələl; devor - dəvol - devol; əndjir - əndjil; romol - yomol
Assimilyatsiya: progressiv assismilyatsiya:
ad.orf. bizni - b’zz’
ad. orf. qorni – q כrr’
ad.orf. shaharni - shə:ərr’
ad.orf. tolni – t כll’
ad.orf. musht - mushsh’
Regressivi assimilyatsiya: ad.orf.berdi – berd’ > bedd’
ad.orf. turdi - turd’ > tudd’
ad.orf.o‘rnim – orn’m > onn’m
ad.orf. zamonlarni – zamכnlərn’ > zamכllərn’
ad.orf.atlas - etlas - > əlləs
Xulosa qilib o‘tganda o‘zbek tili shevalarida fonetik hodisalar amalda bo‘lib turadi. Tovushlarning tushishi va orttishi hodisalari tez-tez qo‘llanib turadi.