O’zbekiston respublikasi oliy va. O`Rta maxsus ta`lim vazirligi andijon davlat universisteti

1.3.6 ALOQA FUNKTSIYALARI VA VOSITALARI
Aloqa funktsiyalari- bular insonning ijtimoiy hayoti jarayonida muloqotning bajaradigan rollari va vazifalari:
1) axborot-kommunikatsiya funksiyasi shaxslar o'rtasidagi ma'lumotlar almashinuvidir.
Muloqotning tarkibiy elementlari quyidagilardir: kommunikator (axborotni uzatuvchi), xabar mazmuni, qabul qiluvchi (xabarni qabul qiluvchi). Axborot uzatishning samaradorligi axborotni tushunish, uni qabul qilish yoki rad etish, o'zlashtirishda namoyon bo'ladi. Axborotkommunikatsiya funktsiyasini amalga oshirish uchun xabarlarni kodlash/dekodlash uchun yagona yoki shunga o'xshash tizimga ega bo'lish kerak. Har qanday ma'lumotni uzatish turli xil signal tizimlari orqali mumkin;
2) rag'batlantirish funktsiyasi- qo'shma harakatlarni tashkil etish bo'yicha sheriklar faoliyatini rag'batlantirish;
3) integrativ funksiya- odamlarni birlashtirish funktsiyasi;
4) sotsializatsiya funktsiyasi- muloqot jamiyatda qabul qilingan me'yor va qoidalarga muvofiq odamlarning o'zaro munosabatlari ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi;
5) muvofiqlashtirish funktsiyasi- birgalikdagi faoliyatni amalga oshirishda harakatlarni
muvofiqlashtirish;
6) tushunish funktsiyasi- axborotni adekvat idrok etish va tushunish;
7) tartibga solish-kommunikativ (interaktiv) funksiya muloqot odamlarning o'zaro ta'siri
jarayonida birgalikdagi faoliyatini bevosita tashkil etishda xatti-harakatlarni tartibga solish va
tuzatishga qaratilgan;
8) affektiv-kommunikativ funksiya Muloqot insonning hissiy sohasiga ta'sir qilishdan iborat bo'lib, u maqsadli yoki ixtiyoriy bo'lishi mumkin. Aloqa vositalari - aloqa jarayonida uzatiladigan axborotni kodlash, uzatish, qayta ishlash va dekodlash usullari. Ular og'zaki va og'zaki bo'lmagan. Og'zaki aloqa vositalari - bu ularga berilgan ma'noga ega so'zlar. So'zlar baland ovozda (og'zaki nutq), yozma (yozma nutq), ko'rlarda imo-ishoralar bilan almashtirilishi yoki jimgina aytilishi mumkin. Og'zaki nutq - og'zaki vositalarning sodda va iqtisodiy shakli. U quyidagilarga bo'linadi:
1) ikki suhbatdosh ishtirok etadigan dialogik nutq;
2) monolog nutq - bir kishi tomonidan aytiladigan nutq.
Yozma nutq og'zaki muloqot imkonsiz bo'lganda yoki har bir so'zning aniqligi, aniqligi zarur bo'lganda qo'llaniladi.
Og'zaki bo'lmagan aloqa vositalari- og'zaki muloqotni to'ldiradigan va kuchaytiradigan, ba'zan esa uning o'rnini bosadigan belgilar tizimi. Og'zaki bo'lmagan aloqa vositalari yordamida ma'lumotlarning taxminan 55-65% uzatiladi. Og'zaki bo'lmagan aloqa vositalariga quyidagilar kiradi:
1) ko'rgazmali qurollar:
a) kinestetik vositalar - aloqada ekspressiv va tartibga solish funktsiyasini bajaradigan boshqa haxsning ko'z bilan idrok etilgan harakatlari. Kinesikaga yuz ifodalarida, duruşda, imoishoralarda, qarashda, yurishda namoyon bo'ladigan ekspressiv harakatlar kiradi;
b) qarash yo'nalishi va ko'z bilan aloqa qilish;
v) yuz ifodasi;
d) ko'zning ifodasi;
e) duruş - tananing kosmosda joylashishi (oyoqda oyoq, kesishgan qo'llar, oyoqlar va boshqalar);
f) masofa (suhbatdoshga masofa, unga burilish burchagi, shaxsiy makon);
g) teri reaktsiyalari (qizarish, terlash);
h) yordamchi aloqa vositalari (tana xususiyatlari (jinsi, yoshi)) va ularni o'zgartirish vositalari
(kiyim-kechak, kosmetika, ko'zoynak, zargarlik buyumlari, tatuirovka, mo'ylov, soqol, sigaret va boshqalar);
2) akustik (tovush):
a) nutqqa oid (balandlik, tembr, intonatsiya, ohang, ohang, ritm, nutq pauzalari va ularning matndagi joylashuvi); 6) nutqqa aloqador bo'lmagan (kulgi, tish g'ichirlash, yig'lash, yo'talish, xo'rsinish va boshqalar);
3) teginish - teginish bilan bog'liq:
a) jismoniy ta'sir (ko'rni qo'l bilan yetaklash va hokazo);
b) takevika (qo'l silkitish, yelkaga qarsak urish).