O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi andijon davlat universiteti mirzakarimov h

Erkin harakatlar
– jismoniy mashqlar va harakatlarning qabul qilingan 
texnikasi va shakllarini maqsadi o‘zgartirmagan holda shug‘ullanuvchi, jismoniy 
tayyorgarliklari ko‘rsatkichlariga muvofiq o‘zgartirish deb tushunish mumkin. 
Ushbu jarayonlar o‘quv trenirovka jarayonlarini qiziqarli tashkil etish, ruhiy 
zo‘riqishlarni bartaraf etishga yordam beradi. O‘quv trenirovka mashg‘ulotlarining 
kunlik, haftalik, oylik va yillik vazifalarini ketma ketlikda o‘zlashtirish ham 
muntazamlilik tamoyilining tarkibiy qismi bo‘lib hisoblanadi. SHuni esda tutish 
kerakki mashg‘ulotlarda muntazam ishtirok etish kurashchilarni sport formasiga 
erishishga katta yordam beradi va aksincha mashg‘ulotlarni sababsiz yoki 
kasallanish va jarohatlar tufayli qoldirish natijasida sport tayyorgarlik darajasi 
barham topadi. 16 kunga sababsiz qoldirilgan sport mashg‘uloti ta’sirida 
kurashchining sport tayyorgarligini tiklash uchun bir yil mashaqqatli sport 
mashg‘uloti talab etiladi.
Taraqqiyot tamoyili
 
– mashg‘ulot vazifalarini oddiydan murakkabga qadar 
rivojlantirib borishni talab etadi. Bu tamoyil jismoniy yuklamalar hajmi, miqdori 
va shiddatini ortirib borish bilan mashg‘ulot vazifalarini sekin asta 
murakkablashtirib borishni amalga oshiradi. SHunga ko‘ra kurpashchilarning 
texnik 
va 
taktik 
tayyorgarlik 
mashg‘ulotlari 
vazifalari 
yangilanib, 
murakkablashtirib borish tavsiya etiladi. Bizga ma’lumki, mashqlar va harakatlar 

---

105 
majmu’ini yangilab borilmasa murakkab harakatlar texnika va taktikasini egallash, 
harakat malaka va ko‘nikmalarini takomillashtirish ta’minlanmaydi. 
Bir hil ta’sirga ega bo‘lgan jismoniy yuklamalarga organizm morfo 
funksional imkoniyatlari moslashib borishi kuzatiladi. Jismoniy fazilatlar va ruhiy 
sifatlarni rivojlanishi ta’minlanmaydi. SHuning uchun mashg‘ulotlar davomida 
jismoniy yuklamalar hajmi, shiddati va ta’sirini organizm moslashib borishini 
hisobga olgan holda ortirib borish tavsiya etiladi.
Jismoniy 
yuklamalarning 
ta’sirini 
ortirishda 
har 
hil 
shakldagi 
mashg‘ulotlardan sekin asta foydalanish kerak. Jismoniy yuklamalarni to‘g‘ri 
chiziqli ortirish mashg‘ulotlarida jismoniy yuklamalar hajmi, miqdori va shiddati 
bir maromda ortirib boriladi. Jismoniy yuklamalar ta’sirini bosqichma bosqich 
ortirishda yuklamalar ta’siri bosqichma boqich keskin ortiriladi. YUklamalarni 
keskin ortirish organizm jismoniy yuklamalar ta’siriga moslashgandan so‘ng 
amalga oshiriladi. Jismoniy yuklamalar ta’sirini to‘lqinsimon ortirishda 
mashg‘ulotlarning haftalik, oylik va yillik vazifalarini bajarishda jismoniy 
yuklamalar ta’siri sekin asta muddat yarmigacha ko‘tarilib boradi va muddat 
yakunigacha susayib boradi.