O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

5-mavzu. Dorivor o’simliklarning xalq tabobati axamiyati
Amaliy mashg’ulotning asosiy maqsadi: Dorivor o’simliklarning xalq tabobati axamiyati bilan tanishish.
Mashg’ulotning qisqacha mazmuni:
Sano (Кассия) - Cassia (Tourn.) L.
Sano Dukkakdoshlar - Fabaceae (Caesalpinaceae) oilasiga mansub bo’lib, bo’yi 1 m gacha yetadigan yarim buta o’simlik hisoblanadi. Poyalari shoxlangan, pastki shoxiari yerda sudralib o’sadi. Barglari 4-8 juft bargchalardan tashkil topgan, juft patli murakkab bo’lib, poya va shoxlarida bandi yordamida ketma- ket o’mashgan. Bargchalari nishtarsimon, o’tkir uchli, plastinlcasi assimetrik, tekis qiirali. Sariq gullari shingil to’pgulni hosil qiladi. Sano mevasi - yassi, yapaloq tuxumsimon, yashil-jigarrang, ko’p urug’li dukkak hisoblanadi. Sano iyun oyidan kuzgacha gullaydi, mevasi sentabrdan boshlab yetiladi. Tibbiyotda sanoning barglari va mevalari ishlatiladi.

Nayzabarg sano (Кассия остролистная) - Cassia acutifolia Del.
Sano turlarining vatani Afrikaning cho’l va yarim cho’l mintaqalari, va Arabistonning janubiy hududlari hisoblanadi. Markaziy Osiyo, Qozog’iston va Kavkazda bir yillik dorivor o’simlik sifatida o’stiriladi.
Bargi va mevalari tarkibida 2,70-6,17% gacha antratsen unumlari (rein, aloe-emodin, glyukorein va boshqa), salitsilat va boshqa kislotalar, smolalar va boshka biologik faol birikmalar bor.
Sanoning dorivor preparatlari (damlamasi, quruq ekstrakti tablet- ka holida, senadeksin murakkab sano damlamasi - rena ichimligi, poroshogi murakkab qizilmiya poroshogi va kompleks preparatlar tarkibiga kiradi) surgi sifatida qo’llaniladi. Sano bargi surgi sifatida
va bavosilda ishlatiladigan choylar-yig’malar, kafiol preparation, sennazid A va B, Hin-distonda chiqariladigan surgi preparati uri senade, glaksena va boshqa preparatlar tarkibiga kiradi. Sano turlari qadim zamonlardan beri Markaziy Osiyo xalqlari orasida turli kasalliklami davolash uchun ishlatilib kelingan dorivor o’simliklardan hisoblanadi.
Sano bargidan tayyorlangan damlamasini Ibn Sino podagra, jigar og’rig’i va sariq kasalliklarini davolashda surgi dori sifatida qo’llagan. Tomoq og’riganda va tomoqda shish paydo bo’lganda u sano bargi damlamasiga ituzum mevasi shirasini. qo’shib (ba’zan kashnich shirasi va ituzum shirasida sano bargini ivitib tayyorlangan damlama bilan) tomoqni chayishni buyurgan.
Xalq tabobatida sano bargi va mevasidan tayyorlangan damlama me’da-ichak kasalliklarida, ayniqsa, surunkali qabziyatda surgi dori sifatida samarali qo’llaniladi.