O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

Daraxtlar – urug’simon o’simliklarning 400 mln yil avval paydo bo’lgan eng qadimiy hayotiy shakllaridir. Daraxtlar doimo kuchli rivojlangan va shoxlangan yog’ochlashgan mustahkam tanasi mavjudligi bilan ajralib turadi. Daraxtlar butun hayoti davomida saqlanuvchi balandligi 2-5 metrdan toki 100 metrgacha va undan ortiq (sekvoyya, evkalipt,qarag’ay), diametri 0,3-1,5 m gacha bo’lgan hamda yaqqol ajralib turuvchi tanasiga egadir.
Butalar asosiy tanasining yaxshi taraqqiy etmaganligi, shox-shabbasi ko’p sonli novdalardan iborat ekanligi, past bo’yli bo’lib o’sishi bilan daraxtlardan farq qiladi. Buta shoxlari o’rtacha 5-7 yilda o’sishdan to’xtab quriydi, ularning o’rniga ildiz bo’g’imidagi tinim holatidagi kurtaklardan yangi novdalar rivojlanadi, ular 1-2 yilda tez rivojlanib, asosiy novdalarning balandligiga etadi va hosilga kiradi.
Shunday qilib, butaning hosilli novdalarini bu kabi doimo yangilanib turishi butani doimo yaxshi rivojlanishi va hosildorligini ta’minlaydi. Butalarning bo’yi 0,6 m dan 5,5 metrgacha bo’ladi. Umuman olganda, butalar hayotining davomiyligi daraxtlarnikiga nisbatan ancha qisqaligi bilan ajralib turadi.
Butachalar – nihoyatda past bo’yli bo’lib o’sishi, tanasini qisqa muddat yashashi, novdalarni tez-tez yangilanib turishi bilan ajralib turadi. Balandligi 24 - 40 sm atrofida bo’ladi.
Chala butaning bir yillik novdalari kuzgacha yog’ochlashib ulgurmaydi va qishda sovuqlardan zararlanadi. Bahorda ildiz bo’g’inidan yangi novdalar rivojlanadi va chala butaning er ustki qismi
Lianalar – tanasini tik ko’tarish xususiyatiga ega emas. Ular asosan o’rmonda turli daraxtlar va butalarga jingalaklari yordamida o’ralib olib o’sadi. Lianalar ba’zan 30 - 40 m uzunlikka ham etishi mumkin. Liana turlari asosan tropik o’rmonlarda to’qaylarda keng tarqalgan (tok, aktinidiya, limonnnik, klematis, yovvoyi uzum turlari, rotang palmasi). Lianalar ham daraxtsimon (novda diametri 10 sm dan oshiq), butasimon (novda diametri 10 sm dan kam) butachasimon va yarim butachasimon bo’lishi mumkin.
S.Ya. Sokolov (1961) o’z klassifikastiyasida daraxt va butalarni 4 guruhga ajratadi: