O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi, andijon davlat tibbiot instituti

 
 
Klinikasi.
Dizenteriyaning yashirin davri o‗rta hisobda 2-3 kun (1 kundan 7 
kungacha) davom etadi. Kasallik to‗satdan boshlanadi. Dastlab et uvishib, lohaslik 
paydo bo‗ladi. Ko‗p vaqt o‗tmay isitma ko‗tariladi, u odatda 38-39°C dan 
oshmaydi va uzoq davom etmaydi. Ishtaha yo‗qoladi, oradan 1-2 soat o‗tgach 
qorinda og‗riq paydo bo‗ladi. Og‗riq doimiy bo‗lmay, vaqti-vaqti bilan burab 
og‗riydi, keyin biroz kamayadi. Ichburug‗da og‗riq asosan kindikdan pastda, 
ko‗proq chap yonboshda his etiladi. Shu bilan bir vaqtda yoki biroz kechikib hojat 
qistaydi. Ko‗pincha dastlab ich suyuq holda 
ko‗p 
keladi 
va 
patologik 
aralashmalar 
bo‘lmaydi. Vaqt o‗tgan sari xojatga borish 
tezlashadi va najas oz miqdorda, kuchanish 
bilan keladi. Hojatdan so‗ng bemor yengil 
tortmaydi. Kasallik avjiga chiqqan davrda xojat 
juda tez qistaydi. Bunda najas massasi g‗oyat 
kamayib ketadi, unga shilliq va qon aralashgan, 
ayrim hollarda hatto yiringli bo‗ladi. Ushbu 
holatda bemor halovatini yuqotadi. 

---

58 
Rasm 6. Dizenteriyada kuzatiladigan tenezm. 
Kaf. tablitsasidan. 
Hojatxonadan qaytib ulgurmasidan, qaytadan hojatga qistaydi. Ba‘zan 
borganida hech narsa kelmaydi, bu soxta chakiruv deyiladi. Shuningdek, ich 
kelishida kuchanish, iyinish bo‗lib, pastga tortib og‗riydi, achishadi. Bemor uzoq 
vaqt kuchanib o‗tiradi. Bu belgi tenezm deyiladi va dizenteriyaga hos xisoblanadi.
DIZENTERIYANI KLINIK SHAKLLARI 
I. O‗tkir dizenteriya 
1. Kolitik shakli og‗irlik darajasi bo‗yicha: 
A) yengil 
B) o‗rta og‗ir 
C) og‗ir 
D) Bilinar-bilinmas 
2. Gastroenterokolitik shakli og‗irlik darajasi bo‗yicha: 
A) yengil 
B) o‗rta og‗ir 
C) og‗ir 
D) bilinar-bilinmas 
II. Surinkali dizenteriya 
1.
Retsidivlovchi 
2.
Uzuluksiz 
III. Bakteriya tashuvchilik 
Og‗ir hollarda, ayniqsa go‗daklarda kuchaniq zo‗ridan orqa peshovda 
yorilish bo‗lishi mumkin. Kasallikning qanday og‗irlikda kechishiga qarab, yengil 
turlarida kuniga 5-8-10 marta ich surishi kuzatilsa, og‗ir hollarda 25-30 marta va 
undan ortiq bo‗lishi mumkin. Ba‘zan bemor "hisobdan adashib" ham ketadi. 
Hojatni tuta olmay qolgan hollar ham bo‗ladi. Umuman olganda, ichburug‗da o‗rta 

---

59 
og‗irlikda kechadigan hollar ko‗proq qayd etiladi. Bunda ich surishi kuniga 10-15 
martaga boradi.
Hastalik avj olgan davrda bemor ko‗zdan kechirilganida uning yuzida iztirob 
alomatlari seziladi. Bemor ko‗pincha yonboshlab, ikkala qo‗lini qorniga qo‗ygan 
holda yotadi. Qorindagi og‗riq zo‗raygan vaqtda yuzi tirishib ketadi, dodlab 
yuborgudek bo‗ladi. Ko‗pincha tana xarorati ko‗tariladi, Tomir urishi tezlashadi. 
Bemorni ko‗zdan kechirganda tili biroz quriqshagan, karash bilan qoplagan 
bo‗ladi. Yurakda taxikardiya eshitiladi. Bemorning qorni taranglashgan, paypaslab 
ko‗rilganda yo‗g‗on ichak yo‗nalishi bo‗yicha og‗riq seziladi. Ko‗pincha og‗riq 
chap yonbosh sohasi va qovuq ustida kuchli bo‗ladi. Chap yonbosh sohasida qorin 
mushaklari ostida tarang tortilgan sigmasimon ichakni paypaslab ko‗rish mumkin. 
Tekshirish vaqtida u qattiq og‗riydi. Qonda ba‘zan biroz leykotsitoz, EChT ortgani 
kuzatiladi. Dizenteriyaning avj olish davri ko‗pincha 3-4 kundan oshmaydi. Ich 
kelishi kamaya boshlab, dastlab suyuq holda bo‗ladi. Keyinchalik, najas odatdagi 
tusda bo‗lib, kuniga 1-2 marta keladi. Ich kelishi me‘yorlashishdan 1-2 kun oldin 
undagi patologik qo‗shimchalar (qon, shilliq) aralashmasi yo‗qoladi. Qorindagi 
og‗riq ham kamayib, ich yaxshilanishi bilan yo‗qola boradi. Bolalar va keksaklarda 
ichburug‗ kasalligi ko‗pincha og‗ir o‗tadi. Intoksikatsiya belgilari yaqqol 
ifodalangan bo‗ladi. Ich buzilishi davri 10-12 kungacha cho‗zilib ketishi mumkin. 
Sog‗ayish ham ancha sekinlik bilan bo‗ladi. Grigorev-Shiga mikroblari ekzotoksin 
ishlab chiqarishi tufayli, ular qo‗zg‗atgan dizenteriya ko‗pincha og‗ir kechadi. 
Bunda ichak faoliyati belgilaridan ko‗ra, umumiy intoksikatsiya kuchli rivojlanadi. 
Uning ta‘sirida yurak-tomir tizimi sezilarli darajada buziladi. Qon bosimi pasayadi, 
ba‘zan kollaps ro‗y beradi. Intoksikatsiya ta‘sirida o‗tkir buyrak yetishmovchiligi 
rivojlanishi mumkin.