O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

Avtomobil shinasi pokrishka, ventili bor kamera va g’ildrak to’g’iniga kiydirilgan to’g’in tasmasidan iborat. Bu tasma kamerani shikastlanishdan hamda g’ildirak to’g’ini va pokrishga bortiga ishqalanishdan saqlaydi. Pokrishka shinaning yuklanishlarni ko’taruvchi tashqi qobig’ini hosil qilsa, uning ichki bo’shlig’ini kamera qiladi. Ayrim hollarda yengil avtomobillarda kamerasiz shinalar ishlatiladi. Ularnig germetikligiga pokrishkaning ichki yuzasiga maxsus zichlovchi qatlam qo’yish va pokrishkani to’g’in tokchasiga zich o’tkazish bilan erishiladi. Bunday shinalarni kamerasiz shinalar deb ataladi. Kamerasiz shinalar yengil, issiqlikni kam hosil qiladi, ammo to’g’inni tayyorlashda yuqori aniqlik va texnik xizmat ko’rsatishda ko’p mehnat talab etiladi. Pokrishka karkas, bortlar, breker (yostiq qatlam), yon sirtlar va protektorlardan iborat. Karkas pokrishkani asosi bo’lib xizmat qiladi hamda unga kerakli bo’lgan mustahkamlik va egiluvchanlikni beradi. U bir necha qatlam rezinali korddan (materialdan) iborat. Karkasda kord iplarini joylashuviga qarab shinalar diagonal va radial shinalarga bo’linadi. Diagonal shinalar karkasida kord qatlamlarining iplari o’zaro qo’shni qatlamdagilar bilan ma’lum burchak (95-115) ostida kesishadi va qatlamlar soni doimo juft bo’ladi. Shinani yo’l bilan tutashuvchi davomida kord iplarining kesishuvi burchaklarini o’zgarishi sodir bo’lib, deformatsiyalanish hamda issiqlik hosil bo’lishi ortadi va shinaning ishlash muddati pasayadi.

Radial shinalar (R turidagi) kord iplari karkasda bortdan bortga tomon (radius bo’ylab) joylashadi va bir-birlari bilan kesishmaydi. Karkasning bunday konstruktsiyasi ancha ilg’or konstruktsiyadir, chunki u kord qatlamlari sonini kamaytirishga imkon beradi, issiqlik hosil bo’lishini va g’ildrashga qarshilikni kamaytiriadi. Xizmat muddati bo’yicha radial shinalar diagonal shinalardan ancha ustun turadi. Bortlar pokrishkani g’ildrak to’g’iniga mahkamlash uchun xizmat qiladi. Bort-sim halqa atrofiga o’ralgan kord qatlamlaridan iboratdir. Bu halqa cho’zilmaydigan konstruktsiyani hosil qilib, pokrishkaning o’tkaziladigan yuzasining bikrligini (mustahkamligini) ta’minlaydi. Breker, pokrishkaning butun aylanasi bo’ylab protektor va karkas orasiga qo’yilgan rezina gazmolli qatlamdir. Breker protektorning karkasga ta’sirini ancha yumshatadi. Radial shinalar uchun brekerni mavjudligi juda muhimdir, chunki u aylana bo’ylab yo’nalgan kuchlarni qabul qiladi va kord iplarining cho’zilishini cheklab turadi. Protektor-shinaning yuguruvchi qimsidir. Tashqi tomonidan u chiqiqlar (tishlar) va ular orasidagi ariqchalar ko’rinishidagi shaklga ega. Protektorlardagi shu shakllar evaziga g’ildrakni yo’l bilan zarur ilashishi ta’minlanadi, shu sababdan yo’lning turli xil qo’lamlari uchun protektorning turlicha chizmalari qo’llaniladi. Yon