O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

3. Tish kesuvchi asboblar.

---

Dolbyaklar
. Dolbyak ko’rinishi jixatdan, nisbatan murakkab konstruktsiyadan 
iborat tishlarga ishlov beruvchi asbob xisoblanadi. Rasmiga qaraganda odatdagi 
tishli g’ildirakga o’xshaydi. Unda ketingi tashqi kesuvchi tig’i va tishni yon 
tomonlari konus bo’ylab vintsimon evolventa ko’rinishda jixozlangan bo’ladi. 
Vintsimon evolventa maxsus tish jilvirlash dastgohida olinadiyu Shunday qilib, 
dolbyak cheksiz mayda bo’laklardan tashkil etilgan korrigirlangan g’ildiraklardan 
iborat bo’ladi. O’z navbatida oldingi burchak uni oldingi toretsini ichki konus 
yuzasi bo’ylab charxlash bilan hosil qilinadi
. 
Dolbyaklarda orqangi va oldingi 
burchaklari tish profilini cho’qqisida va yon tomonlarida farqli bo’ladi. Bu 
burchaklarni uchta kesimda ko’rish mumkin. Cho’qqidagi burchakni (

z
) 
,quyidagicha aniqlanadi: 
tg
о
я
sin
N
tg





N 
–N-N tekisligi bilan kesishda hosil bo’lgan burchak.

0
– ishlash burchagi. 
Ikkinchi ketingi burchak 

x.b.
dolbyakni loyixalashda xisobiy bo’lib, tsilindrni 
bo’luvchi aylana bo’ylab kesishda xosil bo’ladi. Bu burchakni aniqlash uchun 
tishni V-V bilan kesishda hosil bo’lgan qirqimini bo’luvchi tsilindr bo’ylab 
tekislikga buramiz, u holda 
tg 

x.b. 
=tg 

z 

tg

0
Ketingi burchak 

N 
kesish tekisligi bilan ketingi yuza orasidagi zazorni xosil 
qiladi. Uni qiymatini quyidagi aniqlash mumkin: 
tg

N 
=tg

z 

sin 

0 
Oldingi burchak 

xam uchta tekislik bo’ylab kesish orqali o’lchanadi. Maolum 
bo’lishiga tashqi oldingi burchak 

tashq
va 

z 
ortib ketishi kesiladigan g’ildirak 
tishini evolvent profiliini ortib ketishiga tasir etmaydi, buni formulada ham ko’rish 
mumkin. 
tg

0 
=
таш
z
х.б
.tg
tg
-
1
tg



Shuning uchun dolbyaklarni turg’unligini 3-4 marta oshirish maqsadda 

tash 
15
0
– 
gacha va 

z 
9
0
– ortirish tavsiya etiladi. 
Radial yo’nalishda o’zgarishi mumkin bo’lgan reykani boshlang’ich konturini 
siljishi-siljish koefitsenti tish modulini maolum bir bo’lagini tashkil etadi va 
quyidagi qiymatni xosil qiladi: 
X=(m) 
m-tish moduli.(X-korregirlash miqdori). 

---

Chizmadan: X=atg EMBED Equation.3 z 
bu yerda a=( ( m tg EMBED Equation.3
z 
ruxsat etilgan 

umax 
siljishni xisobga 
olib: 
a=

umax 
m
tg

z
Minimal siljishini xisobga olinib: 


В

umin 
m 
tg 

z 
ega bo’lishi mumkin.