O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

boiylar ko‘p uchraydi. Shayx Ahmad bu ruboiy turini ruboiyi hissiy deb
nomlaydi, Bu ruboiy turiga o ‘zining bir ruboiysini va Sakkokiyning bir
ruboiysini, Sa’diyning bitta forscha ruboiysini misol qilib keltiradi.
Shayx Ahmad “ruboiy” mavzusi ichida tuyuq haqida ham to‘xtaladi.
U tuyuqni alohida janr sifatida qaramaydi. Ruboiyning qofiyasi o ‘mida
tajnis qo‘llangani uchun, bu ruboiy turini mujannas deb ataydi. Shayx
Ahmadning quyidagi mujannasi nihoyatda mahorat va yuksak badiiy did
bilan yozilgan mujannasdir:
To ko‘ngulda ishq o ‘ti tobandadur (rosa tobidadir),
G‘am maishat panjasin tobandadur (u yerda topadi)
Kiprik o‘qin qismat etib otsangiz,
Hcch kishiga tegmas ul-tobandadur (41-b.) (и tomondadir)
Shunisi qiziqki, Shayx Ahmad ruboiyning ham, tuyuqning ham vaz-
ni haqida biron so‘z aytmaydi. Faqat qofiyalanish tizimini mazkur janr-
ning asosiy belgisi qilib oladilar.
Shayx Ahmad tuyuqni “Turk shoirlarining ixtiroidur, muni turklar
tuyuq derlar”, deb o ‘z davridagi mavjud nazariy tushunchani tasdiqlab
o ‘tadi. Navoiy esa tuyuqqa quyidagicha ta’rif bergan edi: “...ikki baytqa
muqarrardur va sa’y qilurlarkim, tajnis aytilg‘ay va ul vazn ramali mu-
saddasi maqsurdur, mundog‘kim:
Yo rab, ul shahdu shakar yo lab mudur?
Yo magar shahdu shakar yolabmuudur?
Foilotun foilotun foilon ". (MAT. 16-tom, 91-b.)
3. 
Shayx Ahmad qofiya haqida. Ikkinchi bobni “Ikkinchi fanda
qofiya va radifning qavoidin bayon qilur (Ikkinchi ilmda qofiya va
radif qoidalari bayon qilinadi)” deb nomlaydi. Shayx Ahmad ulamolar
va fuzalolar orasidan ahli ta’b (shoiriar va san’at ahllari) qofiya ilmim
350

---