O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

ham asar muallifi Shayx Ahmadga tegishli ekanini yozgan edi. Yuqori­
dagi g ‘azaldan Shayx Ahmad Taroziy o ‘z davrining yetuk shoiri ekanini
anglash mumkin.
Shayx Ahmad qit’a haqida. Shayx Ahmad qit’a janri haqida
to‘xtalib, uning asosiy belgisi kamida ikki baytdan iborat bo‘lishini, mis-
ralar qofiyalanishi shart emasligini aytadi. “Ammo, - deydi shayx Ah­
mad, - qofiya topsalar aytaveradilar”. Sbundan keyin Taroziy o ‘zining
bir qit’asidan va Lutfiyning bir qit’asidan namuna keltiradi. Har ikkala­
sining qit’asi ham qofiyasiz. So‘ngra Mavlono Hoji Aqcha Kindiyning
quyidagi qit’asini keltiradi:
Mushkdur ul zulf yo umri daroz,
Yo bo'luptur anbari tar tor-tor.
Qildin ar qilsa qalam naqqoshi Chin,
Ul qachon og ‘zing bikin bar tor-tor (40-b.).
Bu qit’aning muallifi Kindiy o'zbek adabiyoti tarixiga ilk bor kirib
kelgani bilan birga, qit’aning qofiyalanib kelgani (tar-bar) ham diqqatga
sazovor.
Biz Sayfi Saroyi ijodida uch, hatto besh baytii qit’aiar borligini,
o'sha qit’alarda qofiya borligini avval ko‘rib o'tgan cdik.
Shayx Ahmad ruboiy haqida. Shayx Ahmadning ruboiy haqidagi
qarashlarida ham o ‘ziga xos yangiliklar mavjud. U to‘rtaia misrasi qo-
liyalangan ruboiy ruboiyi m usarra’, ya’ni ikkala misrasi qofiyalangan
ruboiy (mufrad ruboiymng ziddi) deb nomlanishini aytadi va o ‘zining
bir ruboiysini keltiradi:
349

---

Husnunguz sha’nina jon parvonadur,
Zulfingizga aqlu dil devonadur.
Chunki jodu ko'zlaring mastonadur,
Ul sababtin manzilim g'amxonadur (40-b.).
0 ‘zbek adabiyoti tarixida uchinchi misrasi qofiyalanmaydigan ru-