O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

bir 
marta takrorlashdan iboratdir.
“Xuastuanift”ning g‘oyaviy mazmuni. 
“Xuastuanift”da Xo‘r- 
ttiuzd olamning ibtidosidir. U ezgulik uchun kurashga boshchilik qiladi. 
“Xo‘rmuzd Xudo beshta xudo bilan birga hamma xudolaming pokli- 
gi uchun iblislarga qarshi kurashga otlanib, osmondan tushdi”. Asami 
Xo'rmuzdning faoliyati bilan boshlashdan maqsad - olamning ibtidosi 
azalda ezgulikdan iborat edi, olam ezgulik uchun yaratilgan edi, jonzot- 
;)ar ruhiyatida ezgulik va oliyjanoblik hukmron edi, degan o ‘gitni bosh 
b‘ringa qo‘yishdir.
1
Shmnu - “Xuastunift”da yovuzlik timsoli, bu xususiyati bilan 
**Avesto”dagi Axrimanni eslatadi. “Xuastuanift”da olamning ibtido- 
Isi 
tasvirida Xo‘rmuzd va Shmnu bir-biriga qarama-qarshi kuch ekani 
ta’kidlanadi. Shmnu paydo bo‘lgach, nur bilan zulmat qo‘shilib ketdi va 
ulami ajratib bo‘lmav qolgandan keyin, Shmnu va yana beshta iblis bilan 
jang qilish uchun Xurmuzd osmondan tushdi. Ammo Shmnu o‘z ishi- 
ni 
qildi - insoniyatning ongini, niyatini iblisning qilmishi tomon burib, 
ulami ruhsiz qilib qo‘ydi. Ruhsizlik - Xudodan uzoqlashishga, faqat tana 
sevgisi bilan yashashga olib keladi, degan xulosa “Xuastuanift”da bosh 
o‘rin tutadi.
Moniylik qommbrida mhiy olam bosh o‘ringa qo‘yilgani be- 
|iz emas. Moddiy oiam esa yovuzlik va zulmatni uyg‘unlashtiradi.
Xuastuanift”ning maqsadi ham bitta - odamzodning ruhiyatidagi numi, 
ya’ni ezgulikni moddiy olamdagi zulmatdan qutqarish lozim. Moniy - bu 
yo‘lda najotkor, uning qonunlari ham ezgulik yo‘lini ko‘rsatuvchi vosi- 
|adir. Faqat tavba-tazarru va gunohlami e’tirof etish insoniyatni to‘g ‘ri 
yo‘lga solishi mumkin. Shuning uchun ham “Xuastuanift”ning har bir 
bo‘ limi so‘ngida Moniy jamoasi a’zolari ilgari qilgan gunohlari uchun 
tavba qilib, Xo‘rmuzddan gunohlarini kechirishini so‘raydilar.
Moddiy boyliklarga mju qo‘yish jamiyatda tabaqalanishni yuzaga 
keltirishi tabiiy edi. Yer yuzida moddiy boyliklami cheklash va ulami 
tana lazzati uchun bag‘ishlamasdan, Xudoga bag‘ishlash, nazr qilish, 
ehtiyojdan ortig‘ini istamasdan, muhtojlarga in’om qilishi kerak, degan
71

---

о‘git Moniy jamoatining o ‘zak aqidalaridan edi. Bu aqida esa, masihiy- 
lik (xristianlik)dagi zaminiy boyliklarga berilmasdan, Osmon shohligi- 
dagi xazinaning payidan bo‘lish kerakligi haqidagi o‘gitga borib taqaladi 
(Mark 10-bob, 21-23-oyatlar; Luka 18-bob, 23-25-oyatlar). Ayni shu 
g‘oya moniylik oqimining muhim jihatlaridandir: “Osmonga (olib) bo- 
radigan, (yovuzlikdan) xalos qiladigan beshta xudo nurini uyga, boshpa- 
naga bog‘lab qo‘yib, yomon xulqli insonga, yirtqich jonzotlarga, moddiy 
narsalarga berdik, to‘kib-sochib tashladik” (Xuastuanift 11-bo‘lim). Ma- 
sihiylikda kamol topgan bu umuminsoniy aqida Sharq mamlakatlariga 
keng tarqalgan edi. Bu aqidaning yorqin ko‘rinishi yana Yangi Ahdda 
uchraydi.
Yangi Ahdning “Matto bayon etgan Xushxabar” kitobida Iso Masih 
havoriylariga shunday o‘git beradi: “Hech kim ikki xo‘jayinga xizmat 
qilolmaydi. U yo birini yomon ко‘rib, boshqasini yaxshi ko‘radi, yoki 
biriga bag‘ishlanib, boshqasini mensimaydi. Sizlar ham Xudoga, ham 
boylikka birdek xizmat qila olmaysizlar” (Matto 6-bob, 24-oyat). Iso 
Masihning boylikka, tana lazzatiga ruju qo‘ymaslik haqidagi o‘gitlari 
Yangi Ahdning boshqa kitoblarida ham ko‘p marta takrorlanadi.
“Xuastuanifit”da ilgari surilgan aqidalardan yana biri - insoniyat 
aql-idrok bilan kimga nazr berishi lozim, ammo ulami yo‘ldan ozdirgan 
boylik qanday oqibatlarga olib keldi - ana shular to‘g‘risida bo‘lib, bu 
ham ilk bor masihiylik ta’limotida shakllangan edi.
Yangi g‘oyalar hamma davrda osonlikcha qabul qilinavermagan. 
Ayniqsa, zodagonlar Moniyning boyliklami teng taqsimlash haqidagi 
yuqoridagiday aqidalarini qabul qila olmaganlar, bu aqidalar ular uchun 
nihoyatda xavfli bo‘lib tuyulgan. Moniy jamoasi a’zolarining quvg‘inga 
uchrashiga, Moniyga nisbatan bo‘htonlar yog‘dirib, oxir qatl qilinishiga 
sabab shudir.
“XuastuanifV’dagi nur va zulmat o‘rtasidagi kurash ruhiy va mod­
diy boyliklar o‘rtasidagi kurashning timsolidir. Inson o‘z ruhida mavjud 
bo‘lgan nur zarralarini moddiy narsalar tashvishidan xalos qilish kerak.
Ruhan poklanish, ruhiy uyg‘oqlik, tanaga lazzat bag‘ishlaydigan 
ko‘ngulxushliklardan o‘zni tiyib, Xudoga xizmat qilish “Xuastuanift”da 
bosh o ‘rin tutgan aqidalardandir. “Xuastuanift” o‘z davrining yozma 
adabiyoti sifatida bu g‘oyalami yoyish va targ‘ib qilishda katta xizmat 
qildi.