O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

berilgan “Sarsuxan”, xuddi Haydar Xorazmiyning “m a’viza”lari kabi,
pand-nasihatlardan iborat.
“Gulshani roz” va “Haqiqatnoma” dostonlari xususida. “Guls-
hani roz” (Sirlar gulshani) dostoni ham, yuqoridagi doston singari, hamd,
na’t, “Dar sababi nazmi kitob” va Abu Said Mirzo tasarrufidagi bir sha-
harning hokimi Jaloliddin Sayyid Mazidgabag‘ishlangan qasidadan ibo­
rat. So‘ngra bir necha boblarda va g‘azallarda Sayyid Qosimiy ilohiy
ishqni tarannum etadi.
“Haqiqatnoma” dostonining tuzilishi ham yuqoridagi har ikki dos-
tonniki singari bo‘lib, kimga bag‘ishlangani noma’lum, ya’ni qasida
yo ‘q. Faqat munojot qo‘shilgan. Munojotning diqqatga sazovor tomoni
shundaki, Sayyid Qosimiy “Muhabbatnoma”ni tilga olib o'tadi:
...Ki turkiy birla nazm etsam kitobc,
Aning har harfi bo‘lsa fathi bobe.
“Haqiqatnoma” qo‘ysam oning otin,
Bayon qilsam burunqilar sifbtin.
490

---

Ma’oniy durrini olamg‘a yoysam,
“Muhabbatnoma”ning bahrida aytsam.
(Masnaviylar majmuasi, 130-b.)
«Muhabbatnoma» hazaji musaddasi maqsur -
mafoilun mafoilun
mafoil vaznida yozilgan. Sayyid Qosimiy ham shu bahrda ijod qilgan.
Bu bob ham asosan Hasan Basriy, Ibrohim Adham, Xofiy Basriy
va boshqa afsonaviy va tarixiy shaxslarga bag‘ishlangan hikoyatlardan
tashkil topgan.
“Haqiqatnoma” dostonining xotimasida Sayyid Qosimiy asami yo-
zib tugatgan yilini (hijriy 863 - milodiy 1458-1459-yillar) qayd etganini
e ’tiborga olsak, u XV asrda Movarouimahr yoki Xurosonda yashab, ijod
etgan deb taxmin qilish mumkin.
Navoiyning “Majolis un-nafois” asarida yoki boshqa mavjud tazki-