O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

ning “Masnaviylar majmuasi’ ni (Т.: “Fan” nashriyoti, 1992) nashrga
tayyorlab, chop ettirgan.
“Majma’ ul-axbor” dostoni haqida. Sayyid Qosimiyning bi­
rinchi dostoni “Majma’ ul-axbor” (Xabarlar to‘plami) dostoni hamd,
na’t, “Dar sababi nazmi kitob va sharhi ahvoli xud”, so‘ngra “Fi mad­
hi Sulton A ’zam Sulton Abu Sa’id”ga, ya’ni Sulton Abu Said Mirzoga
(1451-1469-yillarda hukmronlik qilgan) qasida bilan boshlanadi. Shoir
bu dostonini Nizomiyning “Maxzan ul-asror” va Haydar Xorazmiyning
shu nomdagi dostonlariga javob tariqasida yozganini bayon qiladi:
Haydar agar berdisa solz dodini,
Jumla jahon ayiar oning yodini.
“Mahzani asror”a ayitdi javob,
Sochti maoniy durini ehun sahob.
489

---

Manda dag‘i bor edi ushbu havas,
Shukr Xudo, toptim anga dastras...
Shayx Nizomiy damini yod etib,
Xatmi duo birla ruhin shod etib.
(Masnaviylar majmuasi, 15-16-b.)
Sayyid Qosimiy garchi Nizom iy va Haydar Xorazmiyga nazira
yozgan bo‘lsa ham, doston tarkibidagi hikoyatlari originalligi bilan
ajralib turadi. Nizomiy va Haydar Xorazmiyning “Maxzan ul-asror”
dostoni tarkibidagi hikoyatlar biian bir nomda bo‘lgani hoi da, voqea­
lar syujeti, bayon uslubi jihati dan katta farqlar bor. Masalan, Nizomiy-
da “Iso alayhissalom hikoyati” bor, shuningdek, Sayyid Qosimiynmg
mazkur dostonida ham Isoga oid hikoyat bor. Ammo Sayyid Qosimiy
bir sharobxo‘r fosiqning jannat umidida Xudodan ta’ma qilishi haqida
hikoya qiladi. Bu doston asosan hikoyatlardan iborat bo‘lib, Ibrohim
alayhissalom, shayx Junayd Bag'dodiy kabi buyuk mutasavvuflar va
boshqa ko‘plab didaktik hikoyatlardan iborat. Har bir hikoyatdan oldin