O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

ehtiyoji va talablari asosida yuzaga kelgan, deyish mumkin. Chunki for-
siy tilda she’r yozadigan iste’dod egalari, xususan, yoshlar uchun she’r
qoidalari - aruz vazni, qofiya, she’riy san’atlar, she’rlaming janr xusu-
siyatlari haqida kitoblar, turli qo‘llanmalar ko‘p edi. O'zbek tilida esa
she’r yoki boshqa badiiy asar yozishga qiziqqan iste’dodli kishilar uc­
hun bunday ilmiy qo‘llanma, risolalar bo‘lmagan. O'zbek tilida asar yo­
zishga, o ‘zbek adabiyotini boyitishga, uni rivojiantirishga bel bog‘lagan
qobiliyat egalari esa Ulug‘bek davrida tobora ko‘payib borayotgan edi.
Umuman, Taroziyning bu asari o'zbek xalqining ma’naviy va madaniy
taraqqiyoti bilan chambarchas bogTangan edi124.
Shayx Ahmadning “Taroziy” taxallusidan ko‘rinib turibdiki, u Ta-
roz shahrida tug‘ilgan. Uning tarjimai holi haqida boshqa biron ma’lumot
yo‘q. Shayx Ahmad bu asarini Mirzo Ulug‘bekka bag‘ishlagan. Zotan,
u asaming debochasida Mirzo TJ]ug‘bekka quyidagicha ta’rif beradi: “...
saltanat daryosining gavhari va ma’dalat konining javhari, saxovat boro-
nining abri va shijoat besbasining babri, farosat sipehrining mohi, kayosat
mulkining shohi, shohanshohi a’zam, shahriyori a’lam, sohibus-sayful-
124 
H ayitm etov A. Turkiy tilda adabiyotdan ilk nazariy q o ila n m a . - «Shayx A hm ad ibn 
X udoydod T aroziy. Funutiu-l-balog‘a" asari nashriga so ‘z boshi. Т.: Xazina. 1996, 7-bct. Bundan 
keyingi m isollar shu nashrdan ofinib, faqal sahifesi ko'rsatiladi, xolos.
346

---

kalam, ma’dani lutfu karam, moliki raqobi umam, farmondehi turk, arab
va ajam, mag‘isiddin val-davron Amir Ulug‘bek K o‘ragon...” (3 1-b.).
Asarning tuzilishi. “Fununu-l-balog‘a” asari muqaddima va besh