O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

“bayon” ma’nosida qo‘llagan.
342

---

Ayniqsa, Jo‘jixonning vafoti bilan bog‘liq voqea (turkiyeha jir )
“To‘rtulus tarixi”dagi eng ta’sirli lavhalardandir.
Ma’lumki, Chingizxonning to‘ng‘ich o ‘g ‘li Jo‘jixon Dashti Qipc-
hoqda hukmronlik qilardi. Jo‘jixonning vafoti haqidagi xabar 0 ‘rdaga
yetib kelganda, bu xabami Chingizxonga yetkazishga hech kim jur’at
qila olmaydi. Oxiri barcha amirlar ulug‘ jirchidan, Chingizxon yaxshi
kayfiyatda turganda bu shum xabami yetkazsangiz, deb iltimos qiladi-
lar. Ulug‘ jirchi fursati yetganda Chingizxonga quyidagi turkiyeha jimi
aytadi:
Tengiz boshdan bulg‘ondi, kirn tinduroro, xonim?
Terak tubtun jig ‘ildi, kim turg‘uzoro, xonim?
(Daryo boshidan loyqalandi, uni kim tozalaydi, ey shohim? Terak
ildizidan quladi, uni kim turg‘izadi, ey shohim?)
Chingizxon Jarchining savoliga shunday javob beradi:
Tengiz boshdan bulg‘onsa, tindurar ulum Jo‘jidir,
Terak tubdin jig ‘ilsa, turg‘uzur ulum Jo‘jidir
(Agar daryo boshidan loyqalangan bo‘Isa, uni tindimvchi me­
ning o ‘g ‘lim Jo‘jidir. Agar terak y o g‘ochi ildizidan qulagan bo‘lsa, uni
turg'izuvchi o ‘g ‘lim Jo'jidir).
Jarchining ko‘zlaridan shashqator yoshlar oqadi. Chingizxon fojiani
anglaydi va quyidagi baytni aytadi:
K o‘zing yoshli ehungur turlu liq-liq to‘ldi bo‘lg ‘aymu?
Jiring ko‘ngul o ‘rkutur Jo‘chi о ‘Idi bo‘lg ‘aymu?
(Ko‘zlaring o ‘z yoshlarini dumalatmoqda, nahotki ko‘ngling to‘lib
ketgan bo‘lsa? So‘zlaring yuraklami o ‘rtadi. Nahotki Jo‘ji o ig a n bo‘lsa?)
Jarchi Chingizxonning bu baytiga quyidagicha javob beradi:
So‘ylamakka erkim yo ‘q, sen so‘ylading, о xonim,