O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

yiladi. Agarda vafot etgan odamni yod olib, she’r yozsalar, marsiya deb
aytiladi. Agar kimdandir nafiratlanib, bayt tizsalar, hajv va mazammat
derlar. Agar hazil qilsalar, mutoyiba derlar (32-b.)
Bu terminlar ostidagi she’riy parchalar yoki she’rlami Shayx Ah­
mad janr deb hisoblamaydi. Bu qismlar asosan yuqoridagi o ‘nta janr
larkibiga kiradigan qismlardir. Bu she ’riy qismlami u she’ming maz-
muniga, ayrim hollarda shakliga (masalan, marsiya) aloqador deb bilgan
bo‘lishi mumkin.
347

---

Shayx Ahmad qasida haqida. Shayx Ahmad qasida janrining aso­
siy xususiyatlari haqida to‘xtalganda, bu janr yigirma yetti bayt yoki
undan kamroq ham bo‘lishini yozadi va uning tarkibiy qismlari husni
matla’ bilan boshlanib, undan keyin madh, maqsud va maqta’dan iborat
bo‘lishini aytadi (32-34-b.). Qasida janrining quyidagi turi haqida so‘z
yuritar ekan, janrning o ‘ziga xos xususiyati ana shundan iborat ekani
haqida to‘liq tasawurga ega bo‘lamiz: “Va qasidaning yana bir nav’i
uldurkim, bu to‘rt vajhni (tartibni - N.R.) tamomin rioya qilmaslar.
So‘zni madh birla ibtido qilurlar” (34-b.). Bundan ma’lum bo'ladiki, qa­
sidaning bu turi husni ibtido san’ati bilan boshlanadi va bu san’at husni
matla’ o ‘rnida keladi, bayt mamduhni ulug‘lashga qaratilgan boTadi125.
Shu ta’rifdan keyin shayx Ahmad bir qator forsiyzabon shoirlar qatorida,
Lutfiydan quyidagi baytni keltiradi:
Ey jafo bobinda tasnif etkuchi yuz makru fan,
Muttasil husnung so'zidur qayda bo‘lsa anjuman (36-b.).
Sakkokiydan keltirgan quyidagi bayt ham husni ibtidoga misoldir:
Ey soehing shaydo ko‘ngu!!arning savodi a’zami,