O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

Yati yigirmi yashima tangut tapa suladim. Tangut bodunin buzdim,
o g ‘lun, yutuzin, yilqisin, barimin anta altim
(Bx, 24) — 0 ‘n yetti yoshim- 
da tangutga lashkar tortdim. Tangut xalqini yengdim, o‘g‘lini, xonumo- 
nini, yilqisini, molini o'shanda oldim.
Bu voqea VIII asming boshlarida - taxminan 702-yilga to‘g‘ri 
keladi. Ammo tarixiy voqealarning aynan nusxasini “Devon”dan qidi- 
rish o‘rinli emas. “Devon”dagi to‘rtliklar xalqning ijodi sifatida paydo 
bo‘lgan, ya’ni ular xalq qo‘shiqlaridir. Quyidagi parchada ham Bilga xo­
qon yodnomasidan keltirilgan parchadagi singari jang tasviri va tangut- 
laming mag'lubiyati tasvirlangan:
Tangut susin ushuqladi,
Kishi ishin elikladi,
Aran atin balqiladi,
Bulun bolup bashni tig‘di.
(Tangut qo‘shinini sovuqda bosdi. Bu ish bilan erkaklar ishini mas- 
xara qildi. Bosqinda barcha er ham otlami har kimga bo‘lakladi (ya’ni 
hadya qildi). Oxirida o‘zi asir bo‘lgach, boshi kesildi.)
Tangut xani yubildi,
0 ‘lum birla tubuldi,
Qazashlari tabladi,
0 ‘lum ко‘rub yuzi ag‘di.
(Tangut xoni uni boshdan aldadi-da, so‘ngra o‘lim bilan tepala- 
di, yengdi, qarindoshlari uning bu mag‘lubiyatidan orlandilar. Chunki 
o‘limni ko'rgach, uning yuzi oqargan edi.)
Mazkur to‘rtliklarda jang tasviri, qahramonlaming xatti-harakatlari, 
holati batafsil tasvir etilgan. Chunki epik bayon bilan birga, naturalistik 
tasvir tamoyili folklor uchun, ayniqsa, doston uchun muhim xususiyat- 
dir.
194

---

Yoki quyidagi to‘rtlik ham motiv va syujet jihatidan To‘nyuquq, 
Kul tigin yodnomalaridagi aksariyat jang lavhalarini gavdalantiradi.
Eran alpi o‘qushtilar,
Qing‘ir ko‘zun baqishtilar,
Qamug‘ tutup to‘qushtilar,
Qilich qing‘a kuchin siqti.
(Erlar, botirlar bir-birlarini kurashga undadilar. Bir-birlariga yov 
ko‘zi bilan yomon qaradilar. Butun yaroqlari bilan urushga kirishdilar. 
Qilichlaming qinga kirishi qiyinlashdi.)
“Devon”dagi to‘rtliklar qadimgi turk davrida shakllangan va ular- 
ga qadimgi turk davridagi tarixiy voqealar zamin bo‘lgan ekan, yu­
qoridagi parchalami tarixiy qo‘shiq janriga mansub deb qarash kerak 
(N.Rahmonov. yuqoridagi asar, 16-17-b.).