O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tasviriy san’at va mehnat ta’lim fakulteti

granj
” va ayniqsa “
neo
-
pank
” (1994- 
1995 
yy.) 
avvalgiday 
bo`lmasada 
sintetika 
yana 
qiziqish 
tug`dirdi. 
Sintetik 
materiallar 
tabiiy 
materiallrning 
xususiyatlariga 
ega 
bo`lgani 
yoki 
ulardan 
o`zib 
ketgani 
bois 
ularni 
mavjud 
bo`lishga 
sazavor 
bo`ldi 
(masalan, 
suv 
va 
shamoldan 
saqlaydigan, 
membrana 
bilan 
qoplangan, 
“nafas 
oladigan”, 
havo 
o`tqazadigan 
ko`pqavatli 
yuqori 
texnologik 
gazlama-buterbrod 
maxsus 
kiyimlar uchun qo`llanadi); 
- ikkinchidan, 
hayvonlarni 
saqlash 
uchun 
“yashillar”ning 
harakati 
bois 
kostyum 
dizaynida 
tabiiy 
charm 
va 
mo`ynani 
o`rniga 
sun`iylarni 
qo`llashga 
tavisiya etiladi. 
Ammo, bu muammoga dizaynerlarning munasobati har xil, chunki charm va 
mo`yna 
faqat 
dabdabalik 
timsoligina 
bo`lmasdan, 
balki 
qadimdan 
kiyim 
uchun ana`naviy material bo`lgan. Masalan, italian 
“Fendi” firmasi 
dizayneri K.Lagerfel`dning fikricha tabiiy mo`yna va charmli kiyimdan voz kechish go`shtni 
iste`mol qimaslik bilan baravardir. 1990 yy. oxirida tabiiy mo`yna, charm va patlar podium va 
butiklarga qaytib keldi va bu “yashil”larga dizaynerlarni ikkiyuzlamachilikda ayiblashga bahona 
bo`ldi. Har holda, bugun dizayner va iste`molchilar uchun charm va mo`yna bilan foydalanish va 
voz kechish masalasi erkin tanlanadi. 
SHuningdek, masalani echishda tabiiy materiallarning o`rnini bosuvchilar kiyimda qanday 
qo`llanishlishi kerakligi to`g`risida bir ma`noli javob yo`q. Demak, sintetika tabiiy materiallarga 
o`xshamasdan, o`ziining sun`iyiligini oshkora, masalan, yorqin ranglarga bo`yalib, namoyon 
etishi kerak, garchi 2000-2001 yy. ba`zan tabiiy mo`yna va charm yorqin ranglarga bo`yalgan 
bo`lsa ham. 
1990 yy. dizaynerlar yana sintetika bilan qiziqib qolishdi: sun`iy mo`yna va charmlar, vinil 
va plastiklar, tabiiy materiallarga o`xshatib ishlangan (masalan, “Qizil kitob”ga kiritilgan noyob 
hayvonlarning 
mo`ynasiga o`xshatib ishlangan) materiallar qo`llanadigan bo`ldi. Buning ustiga, garchi sintetik 
materialllarni ishlab chiqarishi tabiatga zarar bersa ham, hozir sintetikadan voz kechish mumkin 
emas. YAngi xossali, ayniqsa yuqori ekspluatatsion xossalaridan tashqari o`zi irish xossasiga 
(biodegradabli) ega bo`lgan materiallarni va ekologik toza mahsulotni ishlab chiqarish 
maqsadida bezarar va chiqindisiz texnologik jarayonlarni yaratish perspektiv deb hisoblanadi. 
Uchinchidan, ishlab chiqarishni ekologizatsiyalash – bu faqat resurslardan iste`mol qilishni 
kamaytirishgina, yangi bezarar va chiqindisiz 
texnologiyalarni 
yaratishgina 
emas, balki an`anaviy texnologiyalarni tiklanishidir. Bu jixatdan “Espri” amerikan 

---

38 
kompaniyasining tajribasi namunali hisoblanadi. Bu 
kompaniya 
1992 
yildan 
beri 
ekologik 
kollektsiyalarni 
ishlab 
chiqaradi.
“Ekokollektsiya” bo`yalmagan ip gazlamalardan (chunki bo`yash jarayoni tashqi muhitga 
eng ko`p zarar etqazadi), “molniya” taqilmasi jezdan, tugmalari yog`och, suyak va sadafdan 
ishlangan modellar kollektsiyasidan iborat. Daniya “Novoteks” kompaniyasi gazlamani 
bo`yashdan voz kechgan holda, texnologik tsiklning tashqi muhitga maksimal zarar 
etqazmasligiga intildi. U o`z buyumlarida defoliantsiz o`stirilgan paxtani qo`llab, bo`yash 
jarayonidagi chiqindilarni yo`q qilishga erishdi. 
Bu muammoni echish yo`llaridan biri an`anaviy o`simlik bo`yoqlarini qo`llashdir (masalan, 
amerika “Livays” firmasi djins kollektsiyalari uchun o`nmaydigan o`simlik bo`yoqlarini qidirib 
topish borasida maxsus tadqiqotlar o`tqazmoqda). Materiallarga bo`lgan an`anaviy munosabat, 
buyumlarni yaratishda hunarmandchilik nuqtai nazaridan yondashish dizaynda an`anaviy faoliyat 
modeliga qaytish darak bo`ladi. 
Bu muammoni echishning yana bir yo`li – chiqindisiz texnologiyalar va resurslar bilan 
qayta foydalanishga imkon beruvchi tutashtirilgan ekotsikllarni qo`llashdan iborat, chunki “axlat 
krizis”i xom ashyodan nooqilona foydalanishning eng sezilarli alomati bo`lib qoldi. Bugun qayta 
ishlangan xom ashyodan foydalanish – tashqi muhitni ifloslantirish muammosini echish uchn 
eng ommabop usul bo`lib qoldi. Kiyim dizayni bu masalani echish uchun qayta ishlov berilgan 
chiqindilarni qo`llashdan to ma`naviy eskirgan kiyimlardan foydalanishgacha bo`lgan bir necha 
variantlari taqdim etiladi. 1990 yy. “