O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tasviriy san’at va mehnat ta’lim fakulteti

modalar 
jurnallari
. 
Moda jurnallar o`tmishdorlari: tahminian XIII asrda rasm solingan qo`lyozmalar, XVI 
asrda moda gravyuralari, 1672 yilda Lionda “Mercur Galante” gazetasida ilk bor modaga 
bag`ishlangan illyustratsiyali chop etilgan rubrikasi, 1785 yilda Parijda “Kabinet moda” nomli 

---

32 
birinchi modalar, 1779 yilda Rossiyada “Modnoe ejemesyachnoe izdanie yoki Biblioteka 
damskogo tualeta” nomli chiqqan nashrlar. X1X–XX asrlarda moda jurnallari firma, model`erlar 
va dizaynerlar uchun reklamaning aosiy vositasi bo`ldi. 
Turli moda muxlislariga muljallangan jaxonda ko`p moda jurnallari chop etiladi: 
andazali jurnallardan boshlab (masalan,”Burda moden”), ommabop iste`molchilar uchun ayollar 
“o`qidigan jurnalar” (“El`”, “Mari - Kler”, “Kosmopoliten” va b.) to elitar jurnallargacha 
(Amerikada 1867 y. F.Xarperz tashkil etgan “Xarpperz Bazar” va 1892 yilda K.Nast 
tashkil etgan “Vog” moda jurnallari) 
va moda sohasida ishlaydigan 
mutaxassislar uchun mahsus jurnallar (masalan, nemis jurnali “Tekstil` Virtshaft”). 
Moda jurnallarida biznesi bilan bog`liq turli kasb egalari ishlaydi: muharrirlar, moda 
sharhlovchilari, stilistlar, rassomlar va fotograflar. Ilk bor moda yo`nalishi to`g`risida manba 
mashhur moda rassomlari chizgan tasvirlar bo`lgan: X1X asrda 
– 
graf de Kaliks, XX asr boshida 
– 
J Barb`e, J. Lepan, Erte (R.Tыrov), E.Diran, X.Drayden; 1930-1950 yy. – K.Berar, Erik 
(Erikson), Benito, R. Gruo, 1960-1980 yy. Antonio (A.Lopes va X. Ramos), T.Peres va b. 
Modali tasvirni, odatda, mashhur kutyur`e va dizaynerlarning tayyor modellaridan chizishardi. 
So`ng modali rasmni o`rniga avval oq-qora, keyin rangli fotografiya uslub, siymo va va shakllar 
to`g`risida ma`lumot berilardi. Moda fotografiyasi zamonaviy san`atning bir yo`nalishiga 
aylanganiga mashhur fotograflar E.Steyxen, P.Xorst, G.Goyningen-Gans, S Biton, N.Parkinson, 
I. Penn, X.N`yuton. R.Avedon, D.Isserman. S.Meyzel va b. sabab bo`lgan. 
Magazin 
vitrinasi 
– moda to`g`risida eng muhim manba. Vitrinadan 
tashqari 
savdo 
zali 
bezatilishi 
uslubga, 
firma 
kontseptsiyasiga 
(ayniqsa 
mullif 
nomidagi 
butiklarda) 
mos 
bo`lishi 
lozim. 
1980-1990 
yy. 
dizaynerlar 
faqat 
libosdagina 
o`z 
kontseptsiyasini 
taqdim 
etmasdan, 
sotish 
kontseptsiyasini 
ham 
taqdim 
etishgan: 
AQSHda 
R.Loren 
va 
Angliyada 
P.Smit. 
Ihtimol 
kelajakda 
moda 
jurnallari 
va 
magazinlar 
vitrinasi 
o`rniga 
Internetning 
komp`yuter 
global 
tarmog`i 
o`rinni 
egallayidi. 
Hozir 
Internetta atoqli dizaynerlarni 
o`z saytlari bor, qayerda moda 
kollektsiyalarini reklama qilishadi. 
Moda 
namoyishi 
- 
moda 
reklamaning 
mahsus 
turi. 
Ilk 
bor 
moda 
namoyishi 
deb 
Katta 
Pandora 
(tantanali 
libosga 
kiyintirilgan) 
va 
Kichkina 
Pandora 
(ertalabki 
uy 
kiyimi 
kiyintirilgan) 
mum 
qo`g`irchoqlarni 
hisoblash 
mumkin, ularni 1642 yildan boshlab yilda ikki marotaba 
Parijdan boshqa mamlaktlarni poytahtlariga yuborishardi. 
Kollektsiyani namoyish etish – dizaynerlar orasidagi raqobat kurashida muhim reklama 
vositasi va dizaynerning ijodiga matbuotning e`tiborini jalb etish uchun usuldir. Bu kostyum 
modellar namoyishni teatrlash tendentsiyasiga, uni shouga aylantirishga olib keldi. 
Moda namoyishlari 1960 yy. shou bo`ldi, manekenshchitsalar mahsus grimda va 
tanlangan musiqa jo`rligida modellarni namoyish etishgandi (ilk bor Pako Rabanna 1965 yilada 
namoyish o`tqazgan). Tamomila YAponiya dizaynerlari I.Miyake va K.YAmomoto sharofati 
bilan bu tamoyil 1970 yilda o`rnashdi. Ular o`z kollektsiyalar namoyishini noan`anaviy joylarda 
pirotexnika effektlarini qo`llab o`tqazishgandi (garaj, basseyn, gimnastika zalida). 1980 yy. 
boshlab evropa dizaynerlariga bu tamoyil ommabop bo`ldi. Zamonaviy dizaynerlar an`anaviy 
yuqori moda va pret-a-porte xaftasi namoyish etiladigan joylardan tashqari tramvay deposida 
(Jan Pol`Got`e), metroda (Jivanshi), vokzalda (Dior, Vestvud), muzeyda (SHanel`, Dior) 
o`tqazishgandi. 1990 yy. namoyishni podiumda emas, polda, professional manekenshchitsalarni 
emas, kuchadagi odamlarni yoki 
noan`anaviy qiyofali odamlarni taklif etib o`tqazishgan. SHouni qiziqarli qilish uchun namoyish 
tashkichilotchilari harajatni ayamas edilar, sport zalda urmon changalzorlarni, suv yoyilgan 
podiumni, harakantlantiruvchi yo`llarni qurib, musiqachilar va raqqosalarni jalb qilib, tirik 
janvorlarni va qushlar bilan foydalanib. 
An`anaviy moda namoyishi professional manekeshchitsalarisiz o`tqazish mumkin emas. 
Manekenshchitsa (top-model`, fotomodel`) moda standartiga o`tish mumkin bo`ladigan moda 

---

33 
siymosini mujassamlantiradi. Manekenshchitsa kasbini yuqori moda sindikati asoschisi 
CH.F.Vort o`ylab chiqargan. Uning rafiqasi Mariya Vort birinchi top-model` bo`lgan desa 
bo`ladi, chunki salonni taniqli buyurtmachilar zakaz qilishidan oldin u modelni namoyish etardi. 
Undan tashqari Vort qizlarni yollar edi, ularni “dublyor” deb nomlagandi, chunki ularning 
figuralari vaqti va imkoniyati yo`q bo`lgani uchun primerkaga kelaolmaydigan zodagon 
mijozlarnikiga o`xshar edi. Aynan Vort “dublyorlarga” primerka qilardi va ular yangi modellarni 
salonda mijozlariga namoyish etardi. 
X1X asrni oxirida - XX asrni boshida manekenshchitsa sifatida artistlar bo`lgan, ular 
fotograflarga modelni rasmga olish uchun kerakli xolatda turishardi va yangi modellarni 
namoyish etishardi. 
1920-1930 yy. manekenshchitsa kasbi obruyli bo`lgan, chunki ular aslzodalar edi 
(amerikaliklar va rus emigrantlar). 
1950 yy. manekenshchitsalar taqlid qilish uchun namuna bo`lgan (Angliyada – Barbara 
Goalen, AQSHda – Parker, Frantsiyada – Bittina Gratsiani va Viktuar). Ular go`zal bo`lgani bois 
muvaffaqiyatli to`rmushga chiqib, malika, gertsoginya, baronessa va x.k. bo`lishi mumkin edi. 
1960 yy. manekenshchitsalar yoshlar modasini yangi go`zallik etaloni sifatida taqlid etish 
uchun namuna va pir bo`lishdi (Penelopa Tri, Peggi Moffit, Djin SHrimpton, Verushka). YAngi 
go`zallik etaloni Angliyadan Tviggi (Lessi Xornbi) – “1966 yil qiyofasi”, birinchi model` 
ommabop sanami bo`lgan. 
Frantsuz kutyur`esi Andre Kurrej o`z modellarini namoyish etish uchun faqat yosh adil 
qomatli, avvalgi davr nozik ayollarga o`xshamaydigan manekenshchitsalarini tanlagandi. 
1970 yy. atoqli manekenshchitsalar kinoyulduzlari singari shartnoma tuzishardi (masalan, 
Loren Xatton “Revlon” firmasining mahsulotini reklama kilganda, “astronomik ish xaqini 
olgan”). 
1980 yy. supermodellar fenomeni paydo bo`ldi. Ular modellarni namoyish etish uchun 
juda katta gonorarlarni talab qilgani bois, juda boy bo`lishgan. Ularning kasb muvaffaqiyati 
yuqori jamoga propusk bo`ldi. Naomi Kembell, Klaudia SHiffer, Xelena Kristenen, Linda 
Evangelista, Karla Bruni, Sindi Kroufrd o`z mashhurligi bilan kinoyulduzlarni orqada 
qoldirishdi. 
1990 yy. modasi supermodellar kul`tini davom etdi. Ko`plar ularga o`xshashga intilardi, 
tineydjerlar orasida bu kasb eng mashhur bo`lgandi. 
1999 yy. boshida iqtisodiy inqiroz va siyosiy va ekologik muammolari 
natijasida 
supermodellar 
xolati 
o`zgardi. 
“Granj” 
uslubida 
yangi 
siymolar 
podiumda 
paydo 
bo`ldi: 
supermodellar 
o`rniga 
podiumga 
uspirinlarni 
eslatadigan 
yosh 
manekenshchitsalari 
chiqdi. 
K.Klyayinni 
reklama 
kompaniyasida Keyt Moss “1993 yil qiyofasi” bo`ldi. Endi individuallik ko`proq afzal bo`ldi – 
Stella Tennat, Kristen Mak-Menami, Erin-o-Konnor, Devon Oaki, Alek Vek yangi moda 
namunalari bo`ldi. Professional modellardan voz kechish tendentsiyasi ro`y berdi, bu faqat 
iqtisodiy inqiroz bilan bog`liq bo`lmasdan, balki dizaynni gumnizatsiyalash tendentsiyasi bilan 
bog`liq edi. 1971 yildan boshlab Londonda “Badbashara” model` agentligi mavjud, ular 
noan`anaviy qiyofali odamlarni (kalta yoki juda uzun bo`yli, semiz yoki juda ozg`in, kal va b.) 
modellarni namoyish etish uchun taklif etishgan. Bu xolda namoyish etilgan kiyimlar va 
iste`molchilar orasidagi farq yo`qoldi. SHunday qilib, dizaynerlar yaratgan liboslarni barcha 
ist`emolchilarga mosligini ko`rsatishardi. SHu bilan birga modellar kollektsiyasini manekenda 
yoki veshalkada ko`rsatish tamoyili kirdi: bu xolda manekenshchitsaning fazilati emas, balki 
kiyimni yaxshi tomoni ko`rsatilardi.