O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tasviriy san’at va mehnat ta’lim fakulteti

 Zamonaviy kostyum assortimentining umumiy tavsifi, muammolari va 
rivojlanish tamoyillari
. 
Reja: 
1.
Zamonaviy kiyim assortimentini o`ziga hosligi. 
2.
Kiyim assortimentining rivojlanish tamoyilari. 
3.
Kiyim assortimentining rivojlanish muammolari va istiqboli
Tayanch iboralari: 
zamonaviy, talab, kelajak, assortiment, kostyum, dizayn iste`molchiyu 
Adabiyotlar: 4, 16, 26. 
Texnikaviy progressning templarini tezlashtirgan ilmiy-texnikaviy progress (ITP) badiiy 
madaniyatga kuchli ta`sir ko`rsatdi. 
San`at va ITP bir-biriga qarama-qarshi emas. ITP qo`ygan masalalar “hayotni go`zallik 
qonunlari bo`yicha” tasdiqlashni nazarda tutadi. Ikki sohani o`zaro bog`liqligi ijodiy fikrni 
kontsentratsiyalashda aniq ifodalangan. San`at jamiyatda ijodiy fikrning akkumulyatori bo`lib, 
faol ijodiy shaxsni tarbiya qililishi lozim. 
Zamonaviy san`at, ya`ni jahon san`ati, jahon badiiy madaniyati, bir xil emas va o`zaro 
keskin qarama-qarshidir. Mamlakatlar va jahon xalqlar zamonaviy san`atda universal badiiy 
uslub mavjud emas. Jahon san`ati o`z ijtimoiy-tarixiy tipologiyasi bo`yicha har xil badiiy 
madaniyatlarni o`zaro bir-biriga ta`sir etib barpo etilmoqda. Hozirgi davrda jahon san`at tarixini 
dialektikasiga binoan g`oyaviy-badiiy harakatlarni yaqinlashi va tuqnashi ro`y bermoqda. 
Ammo, bu sharoitda ayrim san`at turlari orasida uyg`un bog`lanish muammosi, yagona 
uslub yaratish, yaxlitlik va mukammallikni barpo etish lozimligi juda muhimdir. Zamonaviy 
demokratik ruhlangan rassomlar jahondagi ziddiyatlarni oqlaydigan va uyg`unlikni inqor 
qiladigan estetikaga qarama-qarshi insonparvar ideallarni tasdiqlamoqda. 
XX asr ilmiy-texnikaviy inqilob voqelik va hayotga yangi qarashlar bilan bog`liq. YAngi 
san`at o`tmishning ulug`ligini o`zlashtirib, ana`nalarga yangiliklarni kiritdi. 
San`at bilan aniqlik, tejamlik, tektonik, ravshanlik, etakchilik qilmoqda. Zamonaviy 
san`atning asosiy vazifasi - insonning faoliyatiga maksimal mos bo`lish va unga komfort va 
qanoatni hosil qilish. 
Korxonani ijtimoiy funktsiyalariga mos yangi uslub sanoatda ishlab chiqaradigan 
mahsulotlarda yangi estetik qiymatlarni hosil qiladi. Bu buyumlarda sanoat mollarnni yangi sifat 
printsipi mavjud: ritm, musiqalik va shakllari geometrizatsiyalanishi. 
Sanoat san`ati – dizayn moddiy ishlab chiqarish sohasida borlikni estetik o`zlashtirish 
faoliyati sifatida ishtiroq etmoqda. Hozirgi zamon – bu texnikani kuch-qudratiga tan berishdir, 
endi u akl va mantiqani ifodasidir. 
Buyumlarning funktsionalizmi va keyinroq psixologizmi zamonaviy go`zallik va 
madaniyatni ifodasi deb ayon etiladi. Buyumlarning funktsionalizmi va u bilan bog`liq 
konstruktivizm hozirgi davrda asosiy g`oya bo`lib qoldi. 
X1X asr kostyumidan yaratilib, zamonaviy kostyum undan butunlay farqlanadi – u sodda, 
oddiy, hajmi katta emas, engil, figuraga yaqinlashgan. Ammo, o`tgan asr kostyumini inqor etib, 
zamonaviy kostyum uni 

---

108 
printsiplarini rivojlab qo`llaydi. Siymo inson va kostyumning uygunligida hosil bo`ladi. 
Zamonaviy kostyum go`zal proportsiyalarni yaratmasdangina ularni ko`rsatadi. U o`zgaruvchan, 
egiluvchan va dinamiklik. Kostyum figurani o`zgartirmasdan uni go`zalligini namoyon 
etadi. 
Zamonaviy davr quyidagilarni talab qiladi: mukammal shaklni; figurani yaxlit tasavvur 
etilishini; buyumni texnikaviy jihatidan yaxshi ishlanishi; buyum figurada “yaxshi turibdi” ideali 
o`rniga yangi estetik ideal paydo bo`ldi – “buyum figuraga plastik moslanishi”. 
XX-XX1 asrlar garderobini ta`minlanishi vaqtlar sari sinalgan shakllar asosida barpo 
etilmoqda, ularni asosida moda yo`nalishlari yaritilmoqda, ular har doim yangi timsol tizimlari 
va badiiy siymolari bilan boyitilmoqda. 
Zamonaviy kostyumni quyidagilar tavsiflaydi: 
-
kostyum ansamblining yorqin siymoligi; 
-
qo`shimchalar kostyumni nimaga mo`ljallanganligini ko`rsatadi; 
-
kiyim yagona turlarining materiallarini erkin kompozitsiyasi; 
-
rang aktsentlarini erkin joylanishi; 
- 
ko`pfunktsiyaliigi, 
mavsumga 
mos 
emasligi, 
turlanishi 
kostyumni 
universalligi va qo`layligini ifodalaydi; 
-
yangi kiyim turlarini yaratish va ana`naviylarni transformatsiyalash; 
-
materiallarning qo`llanishini qayta taqsimlash; 
-
materiallarni universalligi; 
-
ichki kiyimlarni ustki kiyim sifatiga o`tishi; 
- kostyumda 
uzunliklar 
va 
hajmlar, 
va 
siluetlarni 
kontrast 
birikmalari, 
ko`pqavatlik, ko`ppog`onalik, komplektlarni notipikligi ustunlik qilmoqda; 
-
sport uslubini etakchiligi; 
-
uslublarni mosligi yoki kontrastligi; 
-
uslublar, materiallar va buyum turlarini barcha yosh guruhlarida eklektik birikmalari yangi 
estetik sifatni barpo etdi; 
- kostyum 
elementlarini 
kiyish 
turli 
usullari, 
ulardan 
har 
xil 
birikmalarni yaratish; 
- inson garderobida bir xil mo`ljalga belgilangan buyumlar kamaymoqda. 
Kiyimni 
takomillashtirishiga 
majbur 
etadigan 
asosiy 
kuch 
– 
bu 
inson 
talablarini 
rivojlantirish 
va 
ularni 
qondirishdir. 
Kiyimga 
qo`yiladigan 
talablar 
inson 
– kostyum – muhit – korxona tizimida tuziladi, 
qayerda inson, iste`molchi bo`lgani bois 
tizimni loyihalashga 
yo`naltiriladi. 
Kiiym 
assortimentining 
rivojlanish 
tamoyillari 
tizimli 
nuqtai 
nazar 
printsiplari 
va 
o`zidan 
o`zi 
jalb 
etadilishi 
bilan 
asoslanadi: 
insonni shakllantiradigan 
kiyim (figurani 
ta`qidlaydigan yoki 
yashiradigan); tashqi muhit o`zgarishlariga odamni moslanishiga va rivojlanishiga imkoniyat 
beradigan kiyim; chiqindisiz kiyim. 
Kostyumnig an`anaviy turlari va bir xil materiallardan tayyorlangan kiyimlar endi 
insonlarning ehtiyojlarini qondirmaydi. 
Hozirgi davrda insonning ruhiy rivojlanishi, o`z fikrini erkin ifodalashi nazarda tutiladi. 
SHuningdek jismoniy rivojlanishi, o`z o`zini takomillashtirishi ro`y bermoqda. 
Birinchisi – insonning rivojlanishida ko`zga yaqqol tashlanadigan tengsizlikni ifodalasa, 
ikkinchisi – odamlarning sport bilan shug`ullanishi va korxona talablari bilan bog`liq. 
Kostyum assortimenti bo`limlarga parchalanishi va odamda sinalish jarayoni ro`y 
bermoqda. Tizimli tahlil nuqtai nazaridan bu aholining zichligi bilan bog`liq. 
Zamonaviy va kelajak kostyumga quyidagi talablar qo`yladi: har xil qomatli odamlarga 
kiyish imkoniyatini yaratish; tashqi muhitni o`zgarishiga va uslubiy yo`nalishiga mos siymoni 
kostyum bilan ta`minlash; insonning ahvolini tezlik bilan tiklash; materialning universalligi va 
konstruktsiya tuzilishalar yordamida kiyimni har xil qomatli odamlarga kiyish imkoniyatini 

---

109 
yaratish (bu talablarga rel`efli yuzalar yoki olib qo`yiladigan detallar yordamida erishish 
mumkin). 
YAngi kiyim yaratish uchun iste`molchi va korxona talablari nuqtai nazaridan loyihalash 
usullarni, ishlab chiqish texnologiyasini va qo`llanadigan asbob-uskunalarni butunlay qayta 
kurib chiqishni majbur etadigan muammolar: 
1)
sog`lomlashtiradigan, davolaydigan va kasalliklarni oldini oladigan kostyum uchun 
materiallar, shakllar, konstruktsiyalar va texnologiyalarni yaratish (masalan, charchashni, ruhiy-
jismoniy keskinlikni yo`qotish, jarohatni davolash, odamning harorati o`zgarishga ko`ra rangini 
o`zgartiradigan kiyimlar va h.k.); 
2)
noyob xususiyatli materiallar shakllar, konstruktsiyalar va texnologiyalarni yaratish: 
odamni o`z-o`zidan isitadigan yoki sovutadigan material va kostyumlar; rang sezgili va yorug`lik 
o`tishni rostlaydigan kostyum; ovozni rostlaydigan kostyum; hidni sezadigan kostyum; odamni 
ovoziga javob beradigan kostyum elementlari; o`z-o`zidan tiklanadigan materiallar; belgilangan 
muhitda istem`olchi talablarini ta`minlaydigan kostyum; himoya kostyumlarni yaratish: o`z-
o`zidan tashqi muhitning har xil zarali tahsirlaridan rad etadigan; har xil mikroblar uchun tuzoqli 
kiyimlar; sanitariya kiyimi – odam organizmi chiqindi moddalaridan himoya qiluvchi. 
3) 
insonning 
jismoniy, 
ruhiy 
va 
psixik 
imkoniyatlarini 
kengaytiradigan 
kostyum 
uchun 
yangi 
materiallar, 
shakllar, 
konstruktsiyalar 
va 
texnologiyalarni 
yaratish: 
aqliy 
va 
jismoniy 
og`irlikni 
engillashtiradigan 
yoki 
olib 
tashlaydigan 
(masalan, 
shaxtyorlar 
kostyumida 
kumirdan qo`shimchalar va o`zgarmas magnitlar yordamida bu muomala echiladi); 
ogohlantiradigan 
kostyumlar 
(bolalar, 
ko`zi 
ojizlar, 
qarilar 
va 
b. 
uchun); 
inson 
amalga 
oshirmagan 
(san`atga, 
fanga 
va 
h.k.) 
potentsial 
imkoniyatlarini 
yuzaga 
chiqaradigan 
kostyumlar; 
insonni 
nohush 
rag`batlarini 
ogohlantiradigan kostyumlar. 
4) bir marta kiyiladigan kiyimlar: o`zidan o`zi yuviladigan, erib ketadigan, kimyoviy hodisalaridan 
darak beradigan kostyumlar. 
SHu ravshda kostyum assortimentini kengaytirish va sifatini yaxshilash real perspektivalar 
kiyimni tizimli loyihalashda o`zaro bog`liqlarni prognozlash va optimizatsiyalashganda barpo 
etilishi mumkin, u inson -kostyum – muhit – korxona tizimida o`zlashtirilishi lozim. 
Hozirgi kunda bu muammolar Frantsiya, YAponiya, AQSH, Janubiy Koreya va b. 
mamlakatlar Amaliylarida tadqiqot etilmoqda. Masalan, Frantsiyada chiqarilgan maxsus gazmol 
bir tomoni odamni isitsa, ikkinchi tomoni esa - sovutadi; YAponiyada vitamin S bilan ishlov 
berilgan gazlama yaratilgan, u odamni ushbu vitamin bilan ta`minlaydi (50 karra yuvilishni 
chidaydi), xidi bo`lmaydigan paypoqlar chiqarilmoqda (maxsus antimikrobli modda bilan ishlov 
berilgan); haroratga ko`ra rangi o`zgaradigan gazlama chiqarilgan, va h.k. 
Nazorat savollari. 
1.
Zamonaviy kostyum assortimentiga ITPning ta`siri. 
2.
Zamonaviy kostyumga qanday talablar qo`yiladi? 
3.
Zamonaviy kostyumni nima tavsiflaydi? 
4.
Kostyum assotimentining tamoyilari. 
5.
Kelajak kostyumga qo`yiladigan talablar. 
6.
YAngi buyumlarni yaratish uchun iste`molchi va korxona talablari.