O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tasviriy san’at va mehnat ta’lim fakulteti

 

---

82 
 
14: Kostyum tizimida bosh kiyimni loyihalash. 
Reja 
1.
Bosh kiyim tavsifi. 
2.
Bosh kiyimni loyihalash kompozitsion asoslari. 
3.
Odamning qomati va kostyum bilan bosh kiyimning kompozitsion o`zaro bog`ligi. 
4.
Bosh kiyimini bosh va yuz bilan o`zaro bog`ligi. 
5.
Bosh kiyimning tektonikasini boshning morfologik alomatlari bilan qzaro aloqasi. 
6.
 
Bosh kiyimni loyihalash kompozitsion asoslari
. 
7.
Bosh kiyim turlari. 
Tayanch iboralari
: bosh kiyim, shakl, funktsiya, loyihalash, kompozitsiya asoslari, 
yuz. 
Adabiyotlar: 2, 9, 17, 18, 19, 26. 
Bosh kiyim libosni boshqa qisimlariga nisbatan kostyumning ijtimoiy va estetik qiymatini 
ifolaydi. Unda kostyumga xos ma`naviy – etik qoidalari amalga oshiriladi. SHuning uchun tizim 
sifatida kostyumni bosh kiyimsiz tasavvur etish mumkin emas. 
Kostyumni tizimli tahlili bosh kiyimning o`rnini ko`rsatadi. SHakllarni vertikal 
rivojlanadigan tizimida bosh kiyimning tabiiy joyi shakllarni tepaga rivojini mantiqiy yakunlaydi 
va moslantiradi. 
XVI asrdan boshlab, kostyum ko`pqavatli bo`lgan, uning har bir qatlami tanani muayyan 
joyiga yopishib turadi. Libosning har bir qatlami bosh kiyim shakli, kattaligi, rangi, materiali va 
fakturasi bilan moslashtiriladi. Tarixiy kostyumda bosh kiyimlar kostyumning har bir qatlamini 
yakunlaydi, xozir esa shunday moslantirish yo`q. Bosh kiyimni yo`qligi uni shaklar barcha 
tizimlarni yakunlash yoki moslantirishni kerakligini bartaraf qilmaydi. Bu boshqa vositalar 
yordamida qilinadi, masalan, boshda joylantirgan aksessuarlar yoki kiyim detallari yordamida. 
Qachonki ustki qatlam vositalari tamom bo`lsa, keyingi qatlamlar yuzaga chiqib 
“ishlashni” boshlaydi. Kostyum ichki dinamiklikka ega bo`ladi. Bu holda shaklni yakunlaydigan 
rolni soch turmagi bajaradi. Uning roli kostyumda bosh kiyimini ma`nosiga etqaziladi. 
Bizning 
kundalik 
xayotimizda 
bosh 
kiyimning 
yo`qligi 
– bu ko`pincha 
ruximizning 
yoshligini, 
sportligini 
va 
demokratikligini 
ifodalaydi. 
Soch 
turmak 
qilinmasa, kostyum tizimiga o`zgacha ma`no baxsh etiladi – 
soddalikni, dilkashlikni, ba`zida esa beparvolikni. 
Bosh kiyimlar kostyum kabi bir necha funktsiyani bajaradi: utilitar, ijtimoiy, estetik, 
etnik, belgi. 
Mo`ljaliga binoan kostyumda bitta funktsiyasi etakchi bo`ladi. Masalan, mahsus kiyimda 
– utilitar, bashang kiyimda - estetik, milliy kiyimda – etnik funktsiyalari. 
Bosh kiyim tavsifi. 
Bosh kiyim kostyum tizimining elementi, uni tektonik echimiga 
qobiq va karskas tarkiblari kiradi. Bu nuqtai nazaridan bosh kiyim shakllari ko`rib chiqiladi. 
Zamonaviy 
kostyum 
tarixiy 
kostyumga 
nisbatan 
funktsional- 
ergonomik 
va 
estetik 
talablarga 
javob 
beradigan 
oddiy 
shakl 
va 
konstruktiv echimga ega. Bosh kiyim kostyum 
shaklga bo`sunadi, ayrim 
holatlarda esa etakchi bo`lishi mukin. 
Zamonaviy kostyum tarixiy zaxirasidan bosh kiyimning bir necha turlarini o`zlashtirgan, 
ularning hajmiy-fazoviy tarkibi kostyum shaklining asosiy qismini yakunlaydi. 
Xalq kostyumida bosh kiyim odam boshini etnik xossalariga nisbatan ishlangan, qo`lay 
shakllari o`zlashtirilgan. 
Tarixiy bosh kiyimlar asosida zamonaviylari yaratiladi. 
Zamonaviy bosh kiyimlarni ishlab chiqarishda turli materiallar (fetr qalpoqlar, sun`iy 
toladan tasma, to`r va b.), asbob uskunalar va mashinalar qo`llanadi. 

---

83 
Bosh kiyimning shaklini hosil qilish usullari har xil. Bu boshga ro`molni oddiy usulda 
bog`lash yoki mahsus murakkab shaklni hosil qilib bezatish. 
Bosh kiyimni shakllantirishni har bir usulida konstruktiv echimi etarli darajada 
variatsiyalar bo`lishiga imkon beradi, qayerda turli shaklli detallar (masalan, pona) tuplami teng 
bo`lgan holda, bosh kiyimga har xil shaklni hosil qiladi.