Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Ijtimoiy makon.
Makon va vaqt munosabatlarining yanada 
murakkabroq manzarasi ijtimoiy tuzilmalarda kuzatiladi. Ijtimoiy makon bu 
insonning dunyoga munosabati bilan belgilangan, inson faoliyati va 
1
Абдуллажонова Д. Тарихий хотиранинг моҳияти ва унинг намоѐн бўлиш хусусиятлари. Фалс. фанлари 
номз. диссер. aвтореф. – Т.: ЎзМУ, 2006 – Б. 23.

---

212 
amaliyotining oʻziga xos xususiyatlariga tarixiy bogʻliqligidir. U alohida 
insoniy ma‘no kasb etadi va biosfera, sa‘yyora va koinot darajasidan bir 
vaqtda oʻrin oladi, shu bilan birga inson yaratgan infratuzilma, oʻzlashtirilgan 
hududlar, foydalanilayotgan suv va fa‘zo okeanlari, jamuljam holda inson 
yashaydigan makonga aylangan koinot kengliklari koʻrinishida ulardan 
ajralib turadi. Bunda koʻlamli strukturalar oʻz xolicha, xaotik tarzda vujudga 
kelmaydi, balki jamiyat evolyusiyasi obyektiv jarayonlarining mahsuli 
hisoblanadi va muayyan xalqlarning turmushi va madaniyatini, ularning 
iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish darajasini, ma‘lum vaqt ruhini oʻzida aks 
ettiradi. Bularning barchasi pirovardida «ikkilamchi tabiat»ni tashkil etadigan 
tegishli arxitektura, oʻzgartirilgan landshaft va shu kabilarda oʻz aksini 
topadi.
Xulosalar. 
Borliq haqidagi falsafiy qarashlarni umumlashtirib va bu 
kategoriyalarni bilish insonning umumiy dunyoqarashining rivojiga ijobiy 
ta‘sir koʻrsatadi degan xulosaga kelish mumkin. 
Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 
1. Borliq tushunchasi va uning asosiy turlari nimalardan iborat? 
2. Substantsiya tushunchasining ma‘nosi qanday? 
3. Materiya tushunchasi va uning ilmiy-falsafiy ahamiyati nimalardan 
iborat? 
4. Harakat fa‘zo va vaqt tushunchalarining mohiyatini izohlab bering. 
5. Sharq mutafakkirlari falsafiy ta‘limotlarida olam-falakning doimo 
harakatda ekanligi haqida soʻzlab bering. 
6. Tabiat tushunchasi ma‘nosini aytib bering. Inson tabiatning oliy 
mahsuli ekanligini qanday tushunasiz? 
7. Inson va tabiatning oʻzaro aloqadorligi nimalardan iborat?