Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Totli oʻlim
- evtonaziya ham axloqning global muammolaridan. 
Beda‘vo dardga chalingan bemorni a‘zob-uqubatlardan qutqarish uchun 
uning oʻlimini tezlashtirishga munosabat yuzasidan tibbiyotchilar, yuristlar, 
sotsiologlar va psixologlar orasida koʻp sonli bahslar hanuz davom etmoqda. 
Ingliz faylasufi Frensis Bekon (1561-1626) engil ogʻriqsiz oʻlimni belgilash 
uchun «evtanaziya» (yunoncha «euthanasia», «eu» – yaxshi , «thanatos» - 
oʻlim), ya‘ni a‘zob-uqubatlarsiz, yaxshi , oson va engil oʻlim ata‘masini 
muomalaga kiritdi. 
Xudoning ixtiyoridan tashqari oʻlimni ixtiyor qilgan kishi diniy nuqtayi 
nazardan kechirilmaydi. Chunki sabrli, bardoshli boʻlish, bu dunyo 
iztiroblarini toqat bilan boshdan kechirish insonning vazifasi. Lekin axloqiy 
jihatdan olib qaraganda masala qanday baholanadi? Deylik, muayyan inson, 
bemor oʻz kunlarining sanoqli ekanini, lekin bu kunlar sanoqsiz a‘zoblar 
ichida oʻtishini biladi. Shu bois u oʻzining ana shu holatini juda yaxshi
biladigan boshqa bir odam - shifokordan a‘zoblariga chek qoʻyishni soʻraydi. 
Uning iltimosi va shu iltimosni bajarish uchun shifokor tomonidan qilingan 
hatti-harakatlarni qanday, baholash mumkin? Bu hatti-harakatlarni insoniylik 
va insonparvarlikning koʻrinishi sifatida qabul qilish toʻgʻrimi? Umuman, 
evtanaziya axloqiylikmi, axloqsizlikmi? Bu muammo ham umumjahoniy 
miqyosda oʻz yechimini kutmoqda.
Evtanaziyaga tibbiy va ma‘naviy-axloqiy nuqtayi nazardan ziddiyatli 
qarashlar mazkur hodisaga yuridik jihatdan ham har xil baho berilishiga 
sabab boʻldiki, bu bir qancha mamlakatlarning qonun hujjatlarida oʻz aksini 
topdi.
Klonlashtirish ata‘masi ingliz tilidagi ―slone‖, ―cloning‖ soʻzlaridan 
kelib chiqqan va hozirgi kunga kelib oʻz yozilishi, oʻqilishini biroz
oʻzgartirgan. Ingliz tilida bu soʻz biologik termin sifatida yuz yillar oldin 

---

514 
qoʻllana boshlagan. Biroq shu qisqa vaqt ichida oʻz ma‘nosini bir necha 
marta oʻzgartirishga ulgurgan. Dastlab klon soʻzi vegetativ yoʻl bilan, Ya‘ni 
bir oʻsimlik urugʻidan olingan oʻsimliklar guruhiga nisbatan qoʻllangan. 
Oradan bir muncha vaqt oʻtib, ushbu ata‘ma bakteriyalar turkumini 
etishtirishga nisbatan ishlaatilgan. Biologik yutuqlar shuni koʻrsatadiki, 
oʻsimliklar va bakteriyalarning kelib chiqishi, avlodlarning organizmi ishlab 
chiqaruvchisi bilan klonning barcha genetik asoslari bir xil boʻladi. 
Keyinchalik shu yoʻl bilan olingan yoki shakllantirilgan organizmlar 
klonlashtirish deb ataladi. Klonlashtirishga oid koʻplab baxs-mulohazalar 
mavjud. 1977 yili butun insoniyat klonlashtirish yoʻli bilan dunyoga 
keltirilgan shotland qoʻzichogʻi Dollini koʻrib, xayratga tushdi. Bu paytda 
odamni klonlashtirish ustida olib borilayotgan tajribalarga boʻlgan munosabat 
toʻgʻrisida bahs ketayotgan va bahslar quyidagi savollar bilan bogʻliq edi. 
Keyinchalik klonlashtirish odamlarga genetik kasalliklarni da‘volashda ham 
katta yordam beradi. Agar xavfli genlar, ya‘ni qandaydir kasallik a‘lomatlari 
oti xromasomasida aniqlansa,unda otaning tuxumdoniga uning oʻz xujayrasi 
oʻtkaziladi. Shunda xavfli genlardan xoli farzand dunyoga keladi. Insonni 
klonlashtirish oʻz-oʻzidan insoniyat axloqi va ruhiyatini buzish bilan barobar 
emasmi, degan muammolardan iborat. Ma‘lumki, inson faqat jismoniy 
tanadan iborat emas, unda yurak, qalb, hissiyot tafakkur, orzu umid va uning 
roʻyobiga qaratilgan inson hatti - harakatlarining bir-biriga bogʻliq va yaxlit 
tizimi mavjud.