Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Kasb axloqi
 - 
jamiyat tomonidan qabul qilingan axloq qoidalarini 
kishilarning ixtissoslariga nisbatan amalda tatbiq qiluvchi aniq kasbiy burch, 
sha‘n, or-nomus, qadr-qimmat kabi hatti-harakatlarning majmui, umumiy 
axloqning kishilar kasb-koridagi oʻziga xos koʻrinishidir. 
Kasb axloqi 
 
har bir kasb-hunarga xos axloqiy norma, prinsip va 
sifatlarni oʻrganadi va hayotga tatbiq etadi. 
Jamiyat rivojining tarixida ijtimoiy mehnat taqsimotining paydo 
boʻlishi mehnatning bir turi bilan band boʻlgan kishilar guruhlarining kasb- 
hunar jihatidan ajralib chiqishiga va shunga muvofiq ravishda turli xil 
mutaxasisliklarning vujudga kelishiga sabab boʻldi. Bu esa har bir insonning 
qilayotgan mehnat tarziga, mehnatni tashkil qilish usullariga qarab, ulardan 
muayyan turdagi harakatlar va ruhiy quvvatlarni sarflashni talab etadigan 
qaytarilmas, oʻziga xos koʻnikmalarni vujudga keltiradi. Inson voyaga etib, 
bir kasbning boshini tutgach oʻz kasbi doirasida odamlar bilan muntazam 
munosabatda boʻladi.
Yillar oʻtishi bilan ishlab-chiqarish, fan va texnika rivojlanib, ijtimoiy 
mehnat taqsimoti yanada chuqurlashadi. Bu jarayonning uzluksiz davom 
etishi esa oʻz navbatida, har biri muayyan ijtimoiy funksiya‘ni bajaradigan 
yangidan-yangi faoliyat sohalari paydo boʻlishiga sabab boʻladi. Ularning 
sohiblari esa shunga koʻra muayyan ijtimoiy burchlarni bajara boshlaganlar. 
Mazkur burch va majburiyatlar muayyan axloqiy qoidalar va xulq-atvor 
normalarida oʻz aksini topdi.
Shunday qilib, kasb axloqining paydo boʻlish uzluksiz mehnat 
taqsimotining mahsuli, uning axloqiy dasturi, axloqiy bahosi sifatida faoliyat 
koʻrsata boshladi.
Kasb axloqi axloqiy madaniyat tizimida yaqqol koʻzga tashlanadi. 
Chunki inson voyaga etib, bir kasbning boshini tutgach, oʻz kasbi doirasida 

---

494 
odamlar bilan muntazam munosabatda boʻladi. Bu munosabat, bir tomondan, 
hamkasablar davrasida roʻy bersa, ikkinchi jihatdan, u kasb talabiga binoan 
uchrashadigan turli toifadagi odamlar bilan yuzaga keladi. aynii paytda, 
kasbiy odob axloqiy madaniyatning eng yuksak shakllaridan biri; uning 
jamiyat axloqiy hayotidagi oʻrni Yuksak .
Har bir jamiyatda muayyan guruhlar borki, egallagan kasblari ularni 
boshqa jamiyatdoshlariga nisbatan imtiyozli darajaga olib chiqadi. Koʻpchilik 
jamiyat a‘zolarining hayot-mamotlari, sogʻligi, ma‘naviy sogʻlomligi, 
huquqiy himoyasi, ilmiy sa‘lohiyatining namoyon boʻlishi kabi omillar 
oʻsha‘nday imtiyozli kasb egalarining oʻz kasbiy burch ma‘suliyatini qay 
darajada his etishlariga, ha‘lollik va vijdon yuzasidan ish koʻrishlariga 
bogʻliqligi hammaga ma‘lum. 
Shuningdek, Sharqning buyuk notigʻi Husa‘yn Voiz Koshifiyning 
―Futuvvatnomai sultoniy yoxud javonmardlik tariqat‘i‖ nomli kitobida kasb 
axloqi va kasbiy odobi muammolariga atroflicha toʻxtalib oʻtadi. Xususan, 
kitobning beshinchi bobining oʻn toʻrtinchi, oʻn beshinchi va oʻn oltinchi 
fasllari turli kasb egalari odobiga bagʻishlangan. Masalan, oʻn toʻrtinchi fasl 
«Kasb-kor va savdo-tijorat odobi haqida» deb nomlanadi va umuman kasb 
egasi, ayni paytda, savdo-tijorat ahli odobi qonun-qoidalarini oʻzi ichiga 
oladi. Koshifiy yozadi:
«Bilgilkim, hamma kasblarga birday taalluqli qisqacha qoida-adablar 
mavjud, shuningdek, har bir kasb uchun alohida odob ham bor. Agar barcha 
kasblar uchun zaruriy odoblar xulosasi nechta, deb soʻrasalar, sakkizta deb 
aytgil: birinchidan, oʻz kasbini haromdan, shubhali mol-mablagʻdan pok 
saqlasin. Ikkinchidan, rizq-roʻzi zarurati uchungina kerakli kasb bilan 
shugʻullansin, kasbni mol-dunyo toʻplashga sarflamasin. Uchinchidan, kasbni 
obroʻy olish, yaxshi nom chiqarishning sababi, deb bilsin. Toʻrtinchidan, 
moli harom odamlar (amaldorlar, poraxoʻrlar, qaroqchilar, oʻgʻrilar, 
qimorbozlar, kazzob doʻkondorlar) bilan muomala qilmasin...»
1
.
Koshifiy sotuvchi odobi, haridor odobi, xodimlar (xizmatkorlar) odobi, 
maddohlar odobi singari masalalarda ham xuddi shunday asosli fikrlar 
bildiradi. Garchand, «Futuvvatnomai Sultoniy» javonmardlik (joʻmardlik) 
tariqat‘i darveshlariga atab yozilgan boʻlsa-da, unda ilgari surilgan axloqiy 
tamoyillar va gʻoyalar umummintaqaviy, umuminsoniy qamrovga ega. Zero, 
buyuk forsigoʻy oʻzbek shoiri Pahlavon Mahmud ma‘lum ma‘noda yangi 
lagan bu tariqat darveshlik xirqasini kiygan, lekin zarur boʻlsa, barcha 
qurollar turini ishga solib, Vatan himoyasiga otlanishni birinchi galdagi 
vazifasi, deb bilgan erkparvar insonlar sulukidir. shu bois mazkur kitobda 
diniylik dunyoviylikdan ajratilmaydi, ular bir-birini toʻldirishi bilan inson 
hayotini axloqiylashtiradigan, goʻzallashtiradigan hodisalar sifatida talqin 
1
Husayn Voiz Koshifiy. Futuvvatnomai Sultoniy / N.Komilov tarjimasi. -Toshkent: A.Qodiriy nomidagi xalq merosi 
nashriyoti, 1994. - B. 69-70. 

---

495 
etiladi. Javonmardlikning harbiylashtirilgan nasroniylar ritsarlik ordenlaridan 
farqi ham shunda. 
 
Koshifiy ilgari surgan axloqiy gʻoyalar hozirgi kunda koʻp jihatdan oʻz 
ta‘sir kuchini yoʻqotgan emas. ayniiqsa, uning tijoratchi, sotuvchi va haridor 
odobiga doir qoidalarini zamonaviy bozorlarimiz, tijorat markazlarimiz va 
doʻkonlarimiz devorlariga yozib qoʻyish ayni muddao boʻlur edi. 
Yurtimizda oilalarni ijtimoiy muhofaza qilish va mustahkamligini 
ta‘minlash yoʻlida olib borilayotan sa‘y-harakatlar, shubhasiz, yosh avlod 
istiqboliga, baxt-iqboliga qaratilgan. Oilagi tibbiy savodxonlik uning 
mustahkam boʻlishining asosiy omilidir. Sogʻlom oilani shakllantirish, 
bolalarni tugʻma va nasliy kasalliklar bilan tugʻilishining oldini olish 
maqsadida nikohlanuvchi shaxslarni tibbiy koʻrikdan oʻtkazish toʻgʻrisida 
Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 25 avgustda 
365-son ―Nikohlanuvchi shaxslarni tibbiy koʻrikdan oʻtkazish toʻgʻrisida‖gi 
Nizomni tasdiqlash haqidagi qarori qabul qilindi va uning ijrosini ta‘minlash 
2004 yil 1 yanvardan boshlab FHDYO organlari va tibbiyot muassasalari 
zimmasiga yuklatildi. Bu amaliyot bugungi kunda sogʻlom oila muhitini 
yaratishda oʻz samarasini bermoqda. 
Nikohlanuvchi shaxslar ushbu nizomga muvofiq 2004 yildan boshlab 
psixik, narkologik, tanosil kasalliklari, sil kasalligi va OIV/OITS yuzasidan 
tibbiy koʻrikdan oʻtib kelmoqdalar. shu oʻrinda e‘tirof etish joizki, tibbiy 
koʻrikning sogʻlom oila barpo etishdagi roli va ahamiyatini yoshlarimiz teran 
anglab etmoqda. Nikohga kirish uchun ariza bergan nikohlanuvchilar (asosiy 
qismi 20 yoshdan 35 yoshgacha boʻlgan yigit-qizlar)ning deyarli barchasi 
oʻz xohish-irodasi, ixtiyori bilan tibbiy koʻrikka yoʻllanma olib, shifokorlar 
tekshiruvidan toʻliq oʻtib kelayotgani, oʻzi va boʻlgʻusi turmush oʻrtogʻining 
sa‘lomatligi haqida ma‘lumotga ega boʻlgani holda nikohdan oʻtayotgani
yoshlarimizda sogʻlom farzand koʻrish va sogʻlom nasl qoldirish ma‘suliyati 
ortayotganidan da‘lolat beradi. 
Respublikamizning har bir FHDYO boʻlimi va Nikoh uyi qoshida ― 
yosh oila quruvchilar maktabi‖ tashkil etilgan boʻlib, ushbu oʻquv 
mashgʻulotlarida tegishli mutassadi tashkilot vakillari, jumladan hokimiyat, 
xotin-qizlar qoʻmitasi vakillari, psixolog, imom-xatib, tibbiyot hamda 
huquqni muhofaza qiluvchi organlar xodimlari jalb etilib, tibbiy koʻrikning 
ahamiyati, erta va yaqin qarindoshlar oʻrtasidagi nikohlarning salbiy 
oqibatlari haqida hamda qonuniy nikohsiz birga yashab kelayotgan oilalarni 
oldini olish boʻyicha tushuntirishlar olib borilmoqda. Shu bilan birga, 2015 
yildan Adliya vazirligi va Respublika ―Oila‖ ilmiy-amaliy Markazining 
FHDYO organlari qoshida tashkil etilgan ― yosh oila maktabi‖ oʻquv 
mashgʻulotlarida seminar-treninglar joriy etish haqida qarori qabul qilindi va 
chora-tadbirlar rejasi ishlab chiqildi. Ushbu qaror mustahkam oilalarni barpo 
etish, yosh nikohlanuvchilarning huquqiy bilim va malakalarini oshirish, 

---

496 
oilada tibbiy va ekologik tarbiya hamda sogʻlom turmush tarzini 
shakllantirish maqsadida qabul qilindi. 
Inson tabiat hosili, unda yashaydi, taraqqiy etadi, zurriyot qoldiradi, shu 
tufayli undan tabiat qonunlariga ongli munosabatda boʻlishi taqa‘zo etiladi. 
Aks holda inson undan uzoqlashada va ja‘zolanadi. Insonning tabiatga ta‘sir 
etishi natijasida jamiyat bilan tabiat oʻzaro munosabatlarining uygʻunlashuvi 
buzildi. Insoniyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida jamiyat bilan tabiatning 
oʻzaro munosabati barchaning e‘tiborini koʻproq oʻziga jalb qilmoqda. 
Inson tabiatning bir qismi, demak odamlarning oʻzlari, ularning oʻzaro 
munosabatlari ham atrof-muhitning bir qismi hisoblanganligi uchun inson 
sa‘lomatligining 
ijtimoiy 
ekologik 
muammosi 
yuzaga 
keldi.
XX va XXI asrda erisxilgan fan-texnika yutuqlari hozirgi paytda inson va u 
yashayotgan sa‘yyoraning kelajagiga tahdid solmoqda. Atom, vodorod, 
neytron bombalari, ballistik raketalar, eng yangi texnikaviy koʻrsatkichlarga 
ega qiruvchi, bombardimon harbiy oʻchoqlar, suv osti va suv usti kemalari, 
eng yangi rusmdagi tanklar hamda turli-tuman qurollar hammasi insonni 
yoʻq qilishga qaratilgan. Ularni ishlab chiqarish korxonalari va sinov 
maydonlari ekologik buhronlarning manbaidir. Bular bir yoki bir necha 
mamlakat uchun emas, balki global, umumsa‘yyoraviy fa‘lokat hisoblanadi. 
Ularning oldini olishni faqat bir yoʻl bilan-biz yashayotgan texnikaviy 
muhitda (noosferada) axloqiy muhitni (etosferani) barqaror etish orqali his 
qilish mumkin. Shuningdek, biologik axloq, ekologik axloq, oʻlim ja‘zosini 
bekor qilish muammolari ham global tabiatga ega. 
Hozir jahonda ekologik vaziyat keskinlashishi, koʻplab erlar 
oʻzlashtirilishi, botqoqliklar qurishi, oʻrmon massivlarining kamayishi, 
suvlarning ifloslanishi natijasida hayvonlar, qushlar, baliqlar, oʻsimliklarning 
koʻplab turlari butunlay yoʻqolib ketdi, ba‘zilari yoʻqolib ketish arafasida 
turibdi. Axolining oʻsishi, shaharlar, yoʻllar, sanoat korxonalarining koʻplab 
qurilishi natijasida hayvonlarning yashash maydonlari doirasi torayib 
bormokda. Bu esa ularning soni va turlari ham kamayishiga sabab 
boʻlmoqda. Oʻzbekistonning Qizilqum sahrolarida bundan 50-60 yil 
muqaddam minglab jayronlar yurar edi. Hozir esa ular nihoyatda kamayib 
ketdi. Har bir hayvonning oʻz naslini saqlash, oʻzini himoya qilish imkoniyati 
bor. Lekin hayvonot olami va oʻsimliklarning asosiy, bevosita himoyachisi 
insondir. Inson bu masalaga vaqtinchalik manfaatdan emas, balki axloqiy 
burch, ma‘suliyatdan kelib chiqib yondashishi kerak. Bu boradagi axloqiy 
ma‘suliyatni unutish xatarlidir. Hayvonlar va oʻsimliklarning yoʻqolgan 
turlarini tiklash qiyin. Buning ustiga, biror turning yoʻqolishi tabiatning ichki 
qonuniyatlari tizimida ham juda katta yoʻqotishlarga olib keladi.
XIX asrning oxiridan boshlab, ayniqsa XX asrda u oʻz tafakkur quvvati 
bilan, ilmiy-texnikaviy yuksalishlar tufayli ana shu biosfera ichida noosferani 
- texnikaviy muhitni yaratdi. Mana, hozirgi kunda, qarang, ertalabdan 

---

497 
kechgacha biz oʻz texnikaviy kashfiyotlarimiz ichida yashaymiz - eymiz, 
ichamiz, yuramiz, uxlaymiz, ularsiz hayotimizni tasavvur qila olmaymiz. 
Bular metro, avtobus, televizor, radio, telefon, eskalator, pleer, lift, 
kompyuter, internet, poezd, teploxod, gaz plitalari, elektr asboblari, zavodlar, 
lokatorlar, kimyoviy dori-darmonlar va h.k. Bugun videotelefonda gaplashar 
ekanmiz, yuzlab chaqirim naridagi suhbatdoshimizni koʻrish va u bilan 
gaplashish uchun ot-ulovda yoki piyoda boradigan boʻlsak, necha kunlab yoʻl 
bosishimiz kerakligi haqida oʻylab oʻtirmaymiz, toʻgʻrirogʻi, bu esimizga 
ham kelmaydi. Chunki texnika bizning yashash muhitimizga aylanib qolgan. 
Faqat bugina emas. Inson endilikda oʻzi yashayotgan butun boshli sa‘yyoraga 
ta‘sir koʻrsata boshladi. Yer tarixida inson birinchi marta ulkan geologik 
kuch boʻlib maydonga chiqdi. Insoniy tafakkur biosferadagi oʻzgarishlarning 
asosiy sababiga aylandi. Noosfera ta‘limoti asoschilaridan biri buyuk rus 
olimi V.I.Vernadskiy ilmiy tafakkur va inson mehnati ta‘siri ostida biosfera 
ngi holat boʻlmish noosferaga oʻtayotganligini, butun geologik davr 
mobaynida yaratilgan, oʻz muvozanatlarida barqarorlashgan biosfera inson 
ilmiy tafakkuri bosimi ostida tobora kuchliroq va teranroq oʻzgarishga 
kirishganini ta‘kidlaydi: «Sa‘yyoramiz yuzi - biosfera inson tomonidan ongli 
va asosan ongsiz ravishda keskin kimyoviy oʻzgarishlarga duchor etilmoqda, 
- deb yozadi u. -Inson quruqlikning fizikaviy va kimyoviy havo qobigʻini, 
uning barcha tabiiy suvlarini oʻzgartirmoqda... Hozir biz biosferadagi yangi
geologik evolyusion oʻzgarishlarni boshdan kechiryapmiz. Biz noosferaga 
kirib boryapmiz».
1
Ana shu nuqtadan tafakkur oʻzi nima degan muammo paydo boʻladi. 
Bu haqda V.I.Vernadskiy shunday mulohaza bildiradi: «Tafakkur 
energiya‘ning shakli emas. U qanday qilib moddiy jarayonlarni oʻzgartira 
oladi?
2
Bu masala hanuzgacha ilmiy jihatdan echilishi topgan emas». 
Vernadskiy hayratga solgan masala hozir ham oʻsha-oʻsha, hal etilmagan. 
Xoʻsh, tafakkur oʻzi nima? Ma‘naviyat lugʻatida berilishicha 
tafakkur(arab. - fikrlash, aqliy bilish) — inson ma‘naviy olamining tarkibiy 
qismi, olamdagi narsa va hodisalarning umumiy, muhim xususiyatlarini 
aniqlaydigan, ular oʻrtasidagi ichki, zaruriy aloqalar, ya‘ni qonuniy 
bogʻlanishlarni aks etadigan bilishning ratsional bosqichi. Tafakkur iborasi 
arabcha "fikr" soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, oʻylash, muhokama, mushohada 
va fikr yuritish ma‘nolarini bildiradi.
3
Tafakkur biologik hodisa boʻlmish 
insonda, uning ruhiy-fiziologik yaxlitlikdan iborat miyasida tugʻiladi, lekin 
tugʻilishi bilan biologik qobiqdan chiqadi va tashqi muhitda energiyaga 
oʻxshab nimanidir yaratadi. Endi inson bilan uning tafakkuri orasida 
muayyan masofa paydo boʻladi, masofa uzoqlashgani sari tafakkurning 
1
V.I.Vernadskiy. «Ximicheskoye stroyeniye biosferi Zemli i yeyo okrujeniya». http://www.vernadsky.ru/vernadsky 
2
V.I.Vernadskiy. «Ximicheskoye stroyeniye biosferi Zemli i yeyo okrujeniya». http://www.vernadsky.ru/vernadsky 
3
Ma‘naviyat izohli lug‗ati.- T. G‗.G‗ulom 2009y. -B 541 

---

498 
mohiyati ayon boʻlib boradi: inson kutgan oqibat kutilgandan boshqacha 
mazmun kasb eta boshlaydi. Bu savolga javobni xorijiy adabiyotlarda aks 
etgan iqtiboslarda koʻrishimiz mumkin. A.N.Palenko «Ekologik inqiroz 
soxta muammo sifatida» degan maqolasida antik davrda insoniyat oldida 
ekologik muammo boʻlmaganligini ta‘kidladi. Uningcha: «antik (qadimgi 
madaniyat) davrda inson ekologik muammolarga toʻqnash kelmagan, chunki 
antik madaniyat ekologik sof boʻlgan».
1
Akademik A.Pokrovskiyning fikriga 
koʻra: «Hozirgi zamon kishisi hamma vaqt tabiatga nisbatan urush holatida 
boʻlib kelgan. Uning ha‘lokatli oqibatlari yildan-yilga kuchliroq sezilmoqda. 
Agar insonning tabiatga munosabat madaniyatini tarbiyalamasak, fojiali 
oqibatlarga olib kelishi mumkin»
2
. «Ma‘lum ma‘noda, ekologik inqiroz, 
nafaqat energoresurslar kamyobligi, atrof-muhit ifloslanishi emas, balki, eng 
avvalo, insonning uygʻonish davridan boshlab, ongli ravishda shakllangan, 
dunyoga va tabiatga munosabatlari tizimi inqirozidir».
3 
Bizningcha, noosferada, yuqori da aytganimizdek, inson fikri narsaga 
aylanadi, oʻz intellektimiz narsalarga aylanib, bizni oʻrab oladi. Insonning 
ichki tabiati muhit mavqeini egallab, tashqi tabiatga ta‘sir koʻrsata boshlaydi 
va koʻp hollarda bundan eng avvalo insonning oʻzi ozor chekadi. Tafakkur 
biologik xususiyatga ega boʻlmagani uchun biologik muhitning oʻrnini 
egallashga, uni asta-sekin siqib chiqarishga harakat qiladi. Bu harakat 
ma‘lum nuqtadan oʻtganidan soʻng esa oʻz ijobiy xususiyatini yoʻqota boradi 
va insoniyat uchun salbiy hodisaga aylana boshlaydi. Atom, vodorod, neytron 
bombalarining kashf etilishi, yadro kallakli ballistik raketalarning yaratilishi 
ana shunday salbiy hodisalardandir. Bundan tashqari, noosferaning paydo 
boʻlishi atmosferani, olamiy okeanni, Yer osti va Yer usti suvlarini, 
nabototni, hayvonotni, hatto insonni ich-ichidan kimyoviy zaharlanishga olib 
kelmoqda. 
Hozirgi 
kunda 
tirik 
organizmlarning, 
oʻsimliklarning, 
hayvonlarning koʻpgina turlari jisman yoʻq boʻlib ketish arafasida turibdi. 
ayniiqsa, joy topolmay, okean boʻylab kemalarda suzib yurgan radioaktiv 
chiqindilar yoki ularning kimsasiz goʻzal orollarga koʻmib tashlanishi, kislota 
yomgʻirlarining koʻpayib borishi singari hodisalar bagʻoyat xatarli. Afsuski, 
inson koʻra-bila turib, oʻzi oʻtirgan shoxga bolta urishni toʻxtatmayotir.
Nemis olimi V.Derngols kishilarda umuman tabiatga, xususan,
suvga nisbatan ekologik va gigienik munosabat madaniyatni 
shakllantirishni hayotiy zaruriyat tarzida qarab: «Erda suvning tozaligini 
saqlash – inson qonining sofligini ta‘minlashning zaruriy shartidir...Inson 
suvni ifloslantirishi bilan oʻz umrini Qisqartiradi»,
1
- degan edi.
1
Palenko A.N.«Ekologicheskiy krizis» kak psevdoproblema. - M.: //Voprosi filosofii. 2002. № 7.-B72 
2
Pokrovskiy A. Ekologicheskiye problemi Zemli. - M.: Nauka, 1975.-B117. 
3
PalenkoA.N.«Ekologicheskiykrizis» kakpsevdoproblema. - M.: //Voprosifilosofii. 2002. № 7.-B71. 
1
Dernqoltsv. Berlin. 1975. WWW. Neture. P. 213. 

---

499 
Bu muammolarning hal etilishi faqat atrof-muhitni kimyoviy zahardan 
ekologik tozalashnigina emas, balki, eng avvalo, global ma‘noda, XXI asr 
kishisi ongini texnokratiya zaharidan forigʻlantirishni taqozo etadi. Ya‘ni, 
ular insoniyat oldida endilikda ekologik hodisa emas, balki tom ma‘nodagi 
axloqiy muammolar sifatida koʻndalang boʻlib turibdi. Mashhur avstriyalik 
etolog olim, Nobel mukofoti laureati Konrad Lorensning: «yoppasiga va tez 
yoyilib borayotgan jonli tabiatga begonalashish hodisasi uchun asosan 
sivilizatsiyamiz kishisidagi estetik va axloqiy toʻposlik aybdordir»
1
- degan 
soʻzlari shu nuqtayi nazardan diqqatga sa‘zovordir.
Yuqori da aytilganlardan chiqadigan xulosa bitta: kelajakda inson 
oʻzini va oʻz sa‘yyorasini muqarrar ha‘lokatdan qutqaraman desa - XXI 
asrdan boshlab etosfera davriga oʻtishi kerak; axloqiylik har birimiz uchun 
har qadamda bugungi texnikaviy muhit kabi zaruratga aylangandagina bunga 
erishish mumkin. 
Keyingi yillarda axoli orasida sogʻlom turmush tarzini shakllantirish 
borasidagi harakatlar izchillik bilan olib borilmoqda. Ta‘kidlash muhimki, bu 
yoʻnalish davlat siyosatining ustuvor vazifalaridan biriga aylangan. Sogʻlom 
turmush tarzi iborasining zaminida inson sa‘lomatligi qolaversa yoshlar 
kelajagi yotar ekan, bu jamiyat taraqqiyotining yuk salishida asosiy oʻringa 
ega boʻlishi tabiiydir. 
Barkamol avlodni tarbiyalash masalasi mustaqilligimizning ilk 
yillaridanoq davlat siyosatining ustuvor vazifalaridan biriga aylandi. Mustaqil 
Vatanimizning birinchi ordeni ―Sogʻlom avlod uchun‖ deb atalgani, 
―Sogʻlom avlod uchun‖ xalqaro xayriya jamgʻarmasining tashkil topgani, 
2000 yilni ―Sogʻlom avlod yili‖, 2010 yilni ―Barkamol avlod yili‖ deb e‘lon 
qilingani ham yuqoridagi fikrimizning yorqin ifodasidir.
Sogʻlom turmush tarzinini saqlab qolish bugungi globallashayotgan,
kishilar tafakkurida oʻzgacha qarashlar sodir boʻlayotgan murakkab bir
davrda oʻta muhim masala hisoblanib, kelajak avlodni ham jismonan ham 
ma‘nan barkamol qilib tarbiyalashni taqozo etadi. Sogʻlom turmush tarzi
inson hayot faoliyatini har tomonlama rivojlantirishda, shaxsning ijtimoiy 
funksiyalarini toʻlaqonli bajarishda, uzoq umr koʻrishda, oilaviy, maishiy, 
mehnat va boshqa ijtimoiy faoliyatlarini faol tarzda olib borishda muhim 
ahamiyat kasb etadi. Sogʻlom turmush tarzi haqidagi qarashlar jamiyatdagi 
ijtimoiy munosabat va sharoitlarning oʻzgarishi, inson organizmiga nisbatan 
ortib borayotgan ijtimoiy, ekologik, psixologik, siyosiy, harbiy 
tahdidlarning ortib borishi bilan dolzarb tus oldi. Sogʻlom turmush tarzini 
shakllantirish toʻgʻrisida asosiy yonda shuvlar insonlarning toʻlaqonli 
faoliyat olib borishida iqtisodiy ijtimoiy shart sharoitlarni ta‘minlash, 
insoning sogʻlomlashtirish qonun - qoidalariga muvofiq oʻz hayotining 
1
Konrad Lorens ―Oborotnaya storona zerkala‖, Elektronnaya biblioteka royallib.com. 

---

500 
sogʻlom turmush tarzini yaratishda faoligini oshirishni taqa‘zo etadi. Bu 
ma‘noda tatqiqotchilar bir qator yoʻnalishlarni ilgari suradilar, masalan:
1
Jamiyatda umumgigienik tizimni takomillashtirish;
2
Jismoniy tarbiya va sogʻlomlashtirish yoʻnalishi. Bunda 
reobilitatsiya va profilaktika qilishda kishilarga qulay shart sharoitlar 
yaratish koʻzda tutiladi.
3
Ekologik yoʻnalish. Bunda atrof muhitning ekologik holatini 
muvozanatlashtirishda davlat na‘zoratini kuchaytirish nazarda tutiladi.
4
Madaniy - marifiy yoʻnalish. Bunda jamoatchilik asosida 
kishilarda tibbiy va madaniy ongni yuksaltirish koʻzda tutiladi. Chunki 
sogʻlom turmush tarzini shakllantirishda kishilardagi tibbiy ong, 
tafakkur tarzi ham muhim ahamiyatga ega sanaladi. 
1
Sogʻlom turmush tarzini falsafiy-ma‘naviy, psixologik mezonlarini 
quyidagicha ta‘riflash mumkin: — oilada, ta‘limi maskanlari va jamoat 
joylarida yosh qizlar va ayollarning kiyinishlariga alohida e‘tiborni 
qaratish; — oilada va jamoat joylarida yoshlarning muomala madaniyatini 
shakllantirishda sogʻlom turmush borasidagi xalqimizning oʻziga xos 
anʻanalari va qadriyatlarini, otalar va momolar oʻgitlarini alohida sogʻlom 
ma‘naviyatli oilalar tajribasini ibrat omili sifatida keng targʻib etish; —
yoshlarni sportga, jumladan, oilaviy sportga ijobiy munosabatini 
shakllantirishda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tadbirlar, oilaviy 
sportchilar anʻanalaridan foydalanish; — oila a‘zolarida, birinchi navbatda
yoshlar orasida hayot mohiyatini anglash, umr qadriyatini e‘zozlash, hayotiy 
faoliyatni oqilona tashkil etish madaniyatini shakllantirish; — islom 
falsafasidagi orastalik va ozodalik tamoyillarini omma orasida targʻib etish 
orqali suv, havo, Yer va suv qadriyatlari borasida ijtimoiy fikrni 
shakllantirish. Umuman, sa‘lomatlik falsafasining shaklanishi sogʻlom va 
xalqchil marosimlar, urf-odatlar va milliy doimiy qadriyatlar bilan bevosita 
bogʻliq.
Sogʻlom turmush tarzi hayot kechirishning maqsadga muvofiq ravishda 
tashkil etish, umr qadrini anglab etishni nazarda tutadi. Sogʻlom turmush 
tarzi YOmon illatlar bilan kelisha olmas ekan, oilaviy sharoitni yaxshi lash, 
Ya‘ni undagi ma‘naviy-psixologik muhitni barqarorlashtirish muhim 
vazifalardan boʻlib qolaveradi. 
Axloqiy tarbiya‘ni mustahkamlashning eng muhim vositalardan biri 
san‘atdir. San‘at tarixiy taraqqiyot jarayonida hamisha ijtimoiy ehtiyojlarni 
qondirib kelgan. San‘at ijtimoiy hayotning murakkab, rango-rang 
munosabatlari bilan aloqador boʻlib, u bir vaqtning oʻzida ham mehnatning 
alohida turi, ham ijtimoiy ishlab chiqarishning maxsus sohasi, ham ijtimoiy 
1
Kaznacheyev. -M.: Izd-vo
«
Institut prakticheskoy psixologii
»
. 1997.- S.58. 

---

501 
ongning bir shakli, ham oʻziga xos bilim sohasi, ham ijodiy faoliyatning bir 
koʻrinishi sifatida amal qiladi. San‘at ijtimoiy hayotning mustaqil bir sohasi 
boʻlib, oʻziga xos qonuniyatlari asossida yashaydi,rivojlanadi. San‘at 
jamiyatning barcha tomonlariga ta‘sir oʻtkazadi, ijtimoiy ongning barcha 
shakllari bilan aloqaga kirishadi, hayotning turli jabhalarida odamlar faoliyat 
olib borishlarini ragʻbatlantiradi. Shu jumladan axloqiy tarbiyada ham uning 
hissasi beqiyosdir. 
San‘at mohiyatan insonning his-tuygʻulariga ta‘sir koʻrsatishga qodir 
boʻlgan muhim ma‘naviy hodisa boʻlib, u insonnning mehnati, aql-idroki, 
ongu-tafakkurining mahsulidir. San‘at inson faoliyatining ijodkorlik turini 
anglatib, har bir san‘at asarida shaxsning oʻziga xos iste‘dodi namoyon 
boʻladi.
San‘at keng ma‘noda, badiiy qadriyatlar, ularni yaratish badiiy ijod 
qilish va iste‘mol badiiy idrok etish jarayonlarini ham qamrab oladi. 
Faylasuf-san‘atshunos 
erkin 
Umarov 
san‘at va axloqning oʻzaro 
munosabatlari estetikada oʻzak masalalardan biri ekanligini va bu masalaga 
uch uslubda yondosxilishini ta‘kidlaydi. Ularning birinchisi- «axloqiylik» 
uslubi boʻlib, ―axloqiylik‖ning mohiyati shundaki, uning targʻibotchilari 
tarixan turli davrlarda yashaganiga qaramay, badiiy ijodni axloq-odobga 
boʻysundirish, ezgulikni san‘atning birdan-bir va eng oliy maqsadi sifatida 
targʻib etishdir.‖
1
San‘at va axloqning bosh mavzui inson hisoblanadi. San‘at insonning 
maqsad-manfaatlari, fikr-mulohazalari, his-tuygʻulari, ichki kechinmalari 
nuqtayi nazaridan aks ettirsa, axloq inson ijtimoiy aloqalari va 
munosabatlarining magʻziga singib ketadi. Hayotda axloq-odobga aloqador 
boʻlmagan biror voqea-hodisa sodir boʻlmaydi. Insonlarning oʻzaro 
munosabatlari va muomalalari axloqning bevosita obyekti boʻlib xizmat 
qiladi. 
Ma‘lumki, san‘at nafosat falsafasining obyektlaridan biri hisoblanadi. 
Badiiy adabiyot, soʻz san‘ati esa san‘atning ham arxaik ham zamonaviy 
turlariga mansub. Hikoya, roman, qissa, ertak, doston va hoka‘zo shu kabi 
yozma va xalq ogʻzaki ijodi esa badiiy adabiyotning janrlar turkumiga kiradi. 
Ahamiyatli jihati shundaki, ularning tasvir vositalari bevosita va bilvosita 
axloq zaminiga quriladi. Zero, hech bir san‘at asari yoʻqki, unda axloqiy 
muammolar aks etmagan boʻlsin, biror san‘at asari mavjud emaski, unda 
axloqiylik ma‘naviylikka aylanmagan boʻlsin. Shuning uchun, Birinchi
Prezident Islom Karimov yuksak ma‘naviyatli insonni shakllantirishda soʻz 
san‘ati va badiiy adabiyotga qudratli kuch sifatida baho berib, ―Insonni, 
uning ma‘naviy olamini kashf etadigan yana bir qudratli vosita borki, u ham 
boʻlsa, soʻz san‘ati, badiiy adabiyotdir. Adabiyotning insonshunoslik deb, 
1
Umarov E. Estetika. T., O‗zbekiston. 1995. B.159 

---

502 
SHoir va yozuvchilarni esa inson ruhining muhandislari‖
1
-deb ataydi.
Axloq va axloqiyliksiz yuksak badiiy asar mavjud boʻlmaydi. Barcha 
san‘at asarlari uchun axloqiylik muhim asos hisoblanadi. aynii paytda san‘at 
axloqiylikning targʻibotchisi, axloqiy tarbiya‘ning eng qulay vositasi sifatida 
ham namoyon 
boʻladi. shuning uchun, 
ham 
axloqiy 
tarbiya‘ni 
mustahkamlashda san‘at eng muhim vositalardan biri boʻlib xizmat qiladi.
San‘at asarlarining tarbiyaviy kuchi shundaki, unda aks ettirilgan 
qahramonning qiyofasi oʻquvchida hayajon, zavq va quvonch uygʻotadi. 
Masalan, Abdulla Qodiriyning ―Oʻtgan kunlar‖ romanini oʻqiganimizda 
Otabekdagi mardlik, jasurlik, sevgiga vafodorlik, ota-onaga hurmat, YUrtga 
sadoqat kabi fazilatlarni, Kumushbibidagi iffatlilik, shirinmuomalalik, 
quvnoqlik, andishalilik, zukkolik, singari insoniy sifatlarni inson kamoli 
uchun koʻrk berib turishini his eta‘miz. SHu orqali badiiy adabiyot insonning 
qalbiga, uning ruhiyatiga, irodasiga ta‘sir qilib, uni tarbiyalaydi, oʻzligini 
chuqur anglab olishiga imkon yaratadi.
YUqori da ta‘kidlaganimizdek, har bir san‘at asarida axloqning dolzarb 
muammolari koʻtariladi. Ijodkor esa eng yuksak axloqiy darajani badiiy 
qiyofalar orqali in‘ikos ettiradi. Bu in‘ikos bevosita ijobiy qahramonlar 
qiyofasida amalga oshsa, bilvosita salbiy voqea-hodisalarga muallif nuqtayi-
nazari orqali roʻy beradi. Ya‘ni, biror-bir badiiy asarda ijobiy qahramonlar, 
umuman, boʻlmaydi, lekin undagi voqea-hodisalarga ijodkor oʻz zamonasi 
erishgan axloqiy YUk sak likdan turib baho beradi. Shu bois mutloq 
axloqsizlikka yoʻgʻrilgan badiiy asarning boʻlishi mumkin emas. 
Bugungi Globallashuv jarayonida milliy axloqiy madaniyatga salbiy 
ta‘sir koʻrsatuvchi gʻoyaviy-mafkuraviy oʻzgarishlar kuzatilmoqda. Ana 
shunday sharoitlarda yoshlar axloqiy madaniyatini yuksaltirishga oid 
konseptual qarashlarni shakllantirish dolzarb ahamiyatga ega. 
Globallashuv jarayoni jadal tarzda kechayotgan, turli axborot xurujlari 
avj olgan bugungi murakkab davrda milliy oʻzlikni saqlashning ahamiyati 
ortib bormoqda. Bunday sharoitda jamiyatni axloqiy tanazzuldan asrab 
qolish, uni ―ommaviy madaniyat‖ deb atalmish egotsentrizm, zoʻravonlik va 
axloqiy buzuqlikka asoslangan yovuz dushmandan himoya qilish uchun
yoshlarni axloq bilan qurollantirish lozim. ―Ommaviy madaniyat‖ ostida 
kirib kelayotgan xurujlar, Ya‘ni ayrim siyosiy kuchlarning gʻarazli niyatlarini 
amalga oshirishda mafkuraviy qurol sifatida ―ommaviy madaniyat‖dan 
foydalanishi; yoshlarning ongu tafakkurini, ma‘naviy olamini izdan chiqarib, 
soxta gʻoya va mafkuralarni targʻib etishi; oʻzlarining gʻarazli maqsadlarini 
amalga oshirishda zamonaviy axborot texnologiyalaridan keng foydalanishi; 
mafkuraviy tarbiya, mustaqil tafakkurni izdan chiqarishga urinish kabilar 
kiradi.
1
Karimov I. A. Yuksak ma‘naviyat yengilmas kuch. T., Ma‘naviyat, 2008. B.136 

---

503 
Globalizatsiya 
deganda, 
umumbashariy, 
umumsa‘yyoraviy 
sivilizatsiya‘ning 
shakllanish 
tendensiyasi 
tushuniladi. 
Ushbu 
tendensiya‘ning asosini hozirgi zamon kishilik jamiyatini birlashtirib turgan 
iqtisodiy, siyosiy, madaniy va kommunikatsion aloqalar tashkil etadi. Aynan 
ana shu aloqalar umumsa‘yyoraviy sivilizatsiyaga tizimlilik ato etmoqda. 
Globalizatsiya natijasida jahonda jamiyatlarning standartlashib, bir-
biriga mutlaq yaqinlashib borishi jarayoni sodir boʻlayapti, degan xulosa 
chiqarmaslik kerak. CHunki birinchidan, umumsa‘yyoraviy aloqalar 
qanchalik mutlaqlashmasin, har bir jamiyat umuminsoniy tajribalarning oʻz 
iqtisodiy va madaniy imkoniyatlariga mos tushganini oʻzlashtiradi, xolos. 
Ikkinchidan, umumsa‘yyoraviy sivilizatsiya shakllana borgani sari turli millat 
va elatlarning oʻz madaniyatini, oʻziga xosligini saqlab qolishga boʻlgan 
intilishi ham kuchayadi. Buning oqibatida XXI asr kishilik jamiyati yaxlit-
sistemaviy harakterga ega boʻlishi bilan birga ichki plyuralistik 
xususiyatlarini ham yoʻqotmaydi. 
Har qanday ijtimoiy hodisaning ijobiy va salbiy tomoni singari, 
Globallashuv jarayoni ham bundan mustasno emas. Birinchi Prezident Islom 
Karimovning ―YUksak ma‘naviyat - engilmas kuch‖ asarida Globallashuv 
jarayoni, uning mazmun-mohiyati, ijobiy va salbiy jihatlari har tomonlama 
tahlil qilinadi. Asarda Globallashuv davrida davlatlar va xalqlar oʻrtasidagi 
integratsiya 
va 
hamkorlik 
aloqalarining 
kuchayishi, 
zamonaviy 
kommunikatsiya va axborot texnologiyalarining, ilm-fan yutuqlarining tezlik 
bilan tarqalishi, turli qadriyatlarning umuinsoniy negizda uygʻunlashuvi, 
sivilizatsiyalararo muloqotlarning yangicha sifat kasb etishi, ekologik ofatlar 
paytida oʻzaro yordam koʻrsatish imkoniyatlarining ortishi kabi ijobiy 
jihatlariga e‘tibor qaratiladi. SHu bilan birgalikda bu jarayonda oʻtkir 
mafkuraviy ta‘sir va tazyiq, ma‘naviy tahdid, mafkuraviy va axborot 
xurujlari, axloqiy buzuqlik, ―Ommaviy madaniyat‖, egotsentrizm, 
zoʻravonlik kabi salbiy jihatlarga alohida e‘tibor qaratiladi
1
. 
Hozirgi kunda barchamizning oldimizda turgan dolzarb vazifalardan 
biri bu turli qorishiq madaniyatlarning xurujlaridan millatlarning oʻzligini 
saqlab qolish va milliy madaniyatning rivojlanishi masalasidir. Turli millat 
qadriyatlarning uygʻunlashishi va madaniyatlarning tarixiy rivojlanishiga 
nazar tashlasak, oʻtmish madaniyati va ajdodlar tajribasini oʻrganishga 
qiziqish ortadi. 
―Xalqlarning milliy oʻzligi haqida soʻz yuritganda avvalo shuni 
ta‘kidlash lozimki, bunday oʻziga xoslik eng avvalo milliy axloqqa 
asoslanadi. Millat mavjud ekan, milliy axloq unga xos boʻlgan ijtimoiy, 
ma‘naviy fazilatlarning asosi boʻlib qoladi‖
2
. 
1
Karimov I. A. Yuksak ma‘naviyat yengilmas kuch. T., Ma‘naviyat, 2008.- B.112 
2
Erkin Yusupov. ―Inson kamolotining ma‘naviy asoslari‖, Toshkent, ―Universitet‖ nashriyoti-1998y.-B. 102 

---

504 
Millatning oʻz tarixiga boʻlgan munosabati qonunga asoslangan jarayon 
hisoblanadi. CHunki har bir milliy madaniyat oʻzining boy va chuqur 
ildizlariga ega hisoblanadi. Ildizi qurigan daraxt yashnamasligi kabi, oʻzining 
boy ma‘naviy merosini hech bir xalq rad eta olmaydi, aksincha uni ma‘naviy 
qadriyat darajasiga koʻtaradi. 
Tarixan tarkib topgan milliy anʻana, urf-odat, rasm-rusm, taomil, 
marosimlarning vujudga kelishi va rivojlanishiga bir qator omillar bevosita 
va bilvosita ta‘sir koʻrsatadi. SHunday omillardan biri turmush tarzidir. U 
yoki bu xalqning azaliy anʻanasiga aylanib qolgan har bir marosim milliylik 
qobigʻidan chiqib, umuminsoniy qadriyatga aylanadi, tili, dini, turmush tarzi 
bir-biriga yaqin boʻlgan qoʻshni xalqlarni birlashtiradi. 
Barcha xalqlarning urf-odatlari, anʻana va marosimlari muayyan tarixiy 
davrning mahsuli boʻlib, u turmush sharoitining ta‘siri natijasida paydo 
boʻlgan; vaqt oʻtgan sari ular tobora mustahkamlanib ajdodlardan avlodlarga 
meros boʻlib kelgan. 
Har bir taraqqiy etgan, madaniyatli xalqning oʻz tili, urf-odati, 
adabiyoti, osori-atiqalari, anʻanaviy moddiy va ma‘naviy boyliklari boʻladi. 
Qadimiy madaniyatli, urf-odatni bilishimiz, saqlashimiz va keyingi avlodga 
ham etkazishimiz insoniy burchimizdir. 
Globallashuv haqiqatda insonning nafaqat moddiy hayot tarziga, shu 
bilan birga ma‘naviyati, ruhiy olamiga ham sezilarli ta‘sir oʻtkazmoqda. Har 
kuni virtual makonda bir necha milliondan ziyod axborot resurslarining 
paydo boʻlishi, uning hosili har daqiqa sa‘yin oʻsib borayotganidan da‘lolat 
beradi. Global tarmoq afzalliklarini inkor etmagan holda, uning insoniyat 
madaniyatiga tugʻdirayotgan xavf-xatarlari toʻgʻrisida soʻz yuritishga toʻgʻri 
keladi. Bu noxush gʻayriinsoniy holatlar muayyan kuchlarning global 
tarmoqdagi axborotlarni sifatli va tez uzatish hamda tarqat‘ish boʻyicha 
imkoniyatlardan foydalanish orqali jamoatchilik fikrini toʻgʻri yoʻldan burish, 
oʻzlari targʻib etayotgan nopok gʻoya va manfaatlar tomon yoʻnaltirish uchun 
ularga axborot etkazish borasida olib borayotgan harakatlari bilan bogʻliqdir. 
Soʻzsiz, bunday ta‘sirga internet auditoriyasining eng faol, eng koʻp qismi 
tafakkuri etilib, dunyoqarashi puxta shaqllanib ulgurmagan yoshlardir.
Globallashuv jarayoni jadal tarzda kechayotgan, turli axborot xurujlari 
avj olgan bugungi murakkab davrda milliy oʻzlikni saqlashning ahamiyati 
ortib bormoqda. Bunday sharoitda jamiyatni axloqiy tanazzuldan asrab 
qolish, uni ―ommaviy madaniyat‖ deb atalmish egotsentrizm, zoʻravonlik va 
axloqiy buzuqlikka asoslangan yovuz dushmandan himoya qilish uchun 
insonlarni axloq bilan qurollantirish lozim. 
Internet tarmoqlari kirib bormagan yoki uning yangi liklaridan 
xabardor boʻlmagan vatanimizning biron-bir mintaqasi qolmadi deyilsa, aslo 
mubolagʻa boʻlmaydi. Har bir yangi lik va kashfiyotlarning ijobiy va salbiy 
oqibatlari boʻlganidek, internetning ham yoshlar tarbiyasiga salbiy ta‘sir 

---

505 
koʻrsatuvchi nomaqbul tomonlari ham yoʻq emas. Bugungi yoshlarimizning 
barchasi internet tarmogʻidan faqat ilm yoʻlida va dunyo axborot yangi 
liklaridan foydalanishmoqda desak, biroz yanglishamiz. Ushbu soha bilan 
shugʻullanadigan koʻplab klublarga kirganda, yoshlar bilan gavjum ekanini 
koʻrib xursand boʻlasan kishi, ammo ular yoniga borib nima bilan 
shugʻullanayotganligini zimdan kuzatsangiz, aksariyat qismi oila davrasida 
koʻrolmayotgan parnografik va vahshiyona videofilmlar koʻrish, har xil 
mintaqalardagi qizlar va bolalar bilan sevginomalarini almashish, oʻzlarini 
suratlarini kiritib reklama qilish bilan bandligiga guvoh boʻlasiz. Bu kabi 
noxush holatlardan soʻng yoshlarning kelajakda qaxri qattiq, mehrsiz, 
hayosiz boʻlib etishmaydi, deb hech kim kafolat bera olmaydi. 
Yоshlar oʻrtasidagi muammolardan yana biri mobil telefonlardan 
notoʻgʻri foydalanish natijasida kelib chiqayotgan holatlardir. Turli 
rusumdagi zamonaviy qoʻl telefonlarining yoshlar hayotida paydo boʻlishi 
natijasida yangi-yangi muammolar kelib chiqmoqda. Chunonchi, yoshlar 
oʻtmishda uyalib qaralmaydigan holatlarni yoki fojeali voqealarni tasvirga 
olish va ularni xuddi mish-mish kabi tarqat‘ish imkoniyatiga ega boʻldilar. 
Bu esa koʻpincha begonalar bilishi kerak boʻlmagan voqea va hodisalarning 
butun respublika boʻylab tarqalishiga sabab boʻlmoqda. Oxirgi vaqtlarda 
telefonlarda yoshlar behayo filmlarni va rasmlarni olib yurishdan uyalmay 
qoʻymoqdalar.
Bugungi kunga kelib, milliy oʻzlikka e‘tiborsizlik, ularga hurmatsizlik 
natijasida ―Ommaviy madaniyat‖ deb atalmish inson ma‘naviyatining 
dushmani toʻfon kabi turli millatlar va jamiyatlar madaniyatini harob 
qilmoqda. E‘tibor berib qaraydigan boʻlsak, ―Ommaviy madaniyat‖ning hech 
bir jihatida axloqiy qonun-qoidalarning asoslarini koʻrmaymiz. Zamonaviy 
axloqiy tarbiyada kosmopolitizmga moyillik kuchaymoqda. Bugun nafaqat 
oʻsib kelayotgan yosh-avlod, balki butun insoniyat kelajagiga tahdid 
solmoqda. Mazkur illatlar natijasida mas‘uliyat, qat‘iyat, burchga sodiqlik, 
sadoqat, ibo, hayo, iffat kabi qator axloqiy xususiyatlarning ahamiyati soʻnib 
bormoqda. 
Kembrij universiteti ilohiyotchisi Timoti Uinterning ―XXI asrda islom: 
Postmodern dunyoda qiblani topish‖ kitobida Britaniya katoliklarining vakili 
kardinal Hyumning gomoseksualizm haqidagi murosali fikrlar bildirib 
oʻtganligini, hattoki, oʻzining boshqa bir erkak bilan aloqasi xususida 
ochiqchasiga qayd etib oʻtganligini ta‘kidlaydi
1
. 
Dastlab XX asrning 50-60 yillarida AQSHning janubiy shtatlarida 
istiqomat qiluvchi bir guruh yoshlar oʻz hayot tarzlarini butun dunyo 
madaniyatiga aylantirishni xohlab qoldilar. Bu hayot tarzi oʻzining engil-
elpiligi, jinsiy hayotda erkinligi, kosmopolitizm gʻoyalari bilan butun dunyo
1
Timoti J.Uinter. ―XXI asrda islom: Postmodern dunyoda qiblani topish‖, Toshkent. ―Sharq‖-2005y. – B. 92-93.

---

506 
yoshlarini oʻziga ohanrabodek jalb qila boshladi. Asr oxirida AQSH va 
Gʻarbiy evropadagi goʻzal afishalar, tungi klub va diskotekalar jahon
yoshlarning ideallariga aylandi va bu butun dunyoga «ommaviy madaniyat» 
nomi bilan tarqaldi.
«Ommaviy madaniyat» illat sifatida qanday namoyon boʻlishi 
mumkin? 
1.―Ommaviy madaniyat‖ namoyandalarining amallari oʻzlari uchun har 
taraflama manfaatdorlika asoslangan : ular ―noyob san‘at‖ namunalari-
gʻoyalarini nafaqat targʻib qiladi, pullaydi. 
2. Faqat bugunni, yana ham aniqrogʻi hozirni koʻradi va tan oladi. 
3. Umuminsoniy madaniyatni boʻysindirish va oʻz ta‘sir doirasiga 
tortish kabi tuban maqsadlarni amalga oshirishga harakat qiladi. 
4. 
U 
odamzodning 
fikrlashiga 
tish-tirnogʻi 
bilan 
qarshi. 
Andozalashgan axborot-u mahsulotlar qurshovida qolgan odamlarning oʻzi 
ham bora-bora bir oʻlchamga tushadi: hammaning yurish-turish, oʻy-
kechinmasi, fikrlash tarzi bir xil. 
5. SHaxsning ijtimoiylashuviga imkon bermaydi. U voqea 
jarayonlarga loqayd, befarq avlodni shakllantiradi. 
6. ―Ommaviy madaniyat‖ oʻz navbatida mafkuraviy, informatsion, 
iqtisodiy qadriyatlardan foydalangan holda ―ma‘rifatparast‖lik gʻoyalari 
asosida oʻziga hos muomala va muloqot madaniyatini ham targʻib qiladi».
1
Ommaviy madaniyat Globallashuv sharoitida asrimizning muhim 
xususiyatlaridan biri boʻlgan insonlarning ongi va qalbini egallash uchun bir 
qurol -vosita vazifasini bajarayapti deb aytishga barcha asoslar bor. Bugun 
biror davlat yoki hududni qonli urushlar, harbiy yurishlar, iqtisodiy iskanjaga 
olishlar bilan emas, balki koʻproq mafkuraviy vositalar va ma‘naviy qurollar 
ishlatib ularni egallash va ularga ta‘sir oʻtkazish oʻtmishdagi usullardan 
foydali va xavfsiz boʻlib qoldi. Odamlarning tafakkuri, ongi, dunyoqarashini 
egallashga urinishlar tobora kuchaymoqda. Boshqa hudud va xalqlarni oʻziga 
qaram qilish uchun ma‘naviy buzgʻunchilik uslublari qoʻllanilmoqda. Hozirgi 
axborotlashgan davrda har bir yosh har kuni (shaharlarda) u yoki bu axborot 
bilan tanishadi yoxud ular bilan ishlash imkoniga ega boʻladi. 
Soʻnggi yillar mobaynida kishilarning ijtimoiy ongida muayyan 
oʻzgarishlar sodir boʻldi. Endilikda qadriyatlarni Yngicha baholash, ularni 
takomillashtirish, ilgʻor milliy analarni saqlagan holda umuminsoniy 
qadriyatlarni hurmatlash tuygʻusi shakllanmoqda. Respublikamizning 
yangilanish va ijtimoiy taraqqiyot yoʻli ijtimoiy turmushining iqtisodiy, 
siyosiy, ijtimoiy, marifiy, ma‘naviy-madaniy va boshqa sohalarini qamrab 
oladi. Bu yoʻl mustaqil Oʻzbekiston ichki va tashqi siyosatining umumiy 
strategiyasini belgilab beradi. SHu bois yangilangan jamiyatning siyosiy va 
1
Husanov B. Nafosat falsafasining ahamiyati va uning global muammolari. - T.: - B. 2010. 

---

507 
davlat tuzilishi insonga uning siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy turmush tarzini 
erkin tanlab olishini kafolatlaydi. SHu bois, mamlakatimizning ijtimoiy-
ma‘naviy sohalarida amalga oshirilayotgan isloxotlarda ma‘naviyat va 
axloqiylikni qayta tiklash, ma‘naviy-madaniy merosga ijobiy munosabatda 
boʻlish, xalqning milliy madaniyati va oʻziga xosligini ifoda etuvchi 
anʻanalarni rivojlantirish, uning goʻzalligini roʻyobga chiqarish muhim 
ahamiyatga ega.
Ommaviy axborot vositalari, xususan, televidenie voqelikni bir butun 
qamrab oladi. Axloqning barcha soha va yoʻnalishlari axloqiy madaniyat, 
tabiatga axloqiy munosabat, etiket, axloqiy tarbiya muammolariga keng 
toʻxtalib oʻtadi. Oʻzaro insoniy munosabat va insonda oʻsimliklarga, 
hayvonlarga, eru suvga muhabbat hissini tarbiyalash hozir koʻproq axloqiy 
munosabat bilan bogʻliq boʻlib qolmoqda. 
Kishilarning turmush tarzi va madaniyatini, maishiy hayotini 
takomillashtirish, Shaxsni har tomonlama kamol toptirish hamma vaqt 
jamiyatning muhim va asosiy maqsadi boʻlib kelgan. Axloqiy fazilatlar, 
ularni shakllantirishning milliy jihatlari har doim saqlanib qoladi va jamiyat 
taraqqiyoti uchun muhim ahamiyatga moyil boʻladi. Xalqimizning milliy 
ma‘naviyati, oʻziga xos axloqiy fazilatlari, turmush tarzi madaniyati bugungi 
kundagi jamiyat taraqqiyotining muhim omillaridandir. Shuningdek, turmush 
tarzi madaniyatining milliylik xususiyatlari xalqning anʻanalari va urf-
odatlarida, kundalik hayoti va ma‘naviy turmush sohalarida oʻz aksini topadi. 
Mutaxassislar (faylasuf va sotsiolog olimlar)ning fikricha, hali ilm-
fanda 
«antikultura» 
(«gʻayrimadaniyat») 
degan 
ilmiy 
tushuncha 
shakllanmaganligi uchun «Pop (ommaviy) madaniyat» tushunchasi, 
nochorlikdan qoʻllanilmoqda. CHunki «ommaviy madaniyat», aslida 
madaniyatsizlik, ya‘ni ma‘naviyatsizlik va axloqsizlik sinonimidir. 
«Ommaviy madaniyat» shu boisdan, eng avvalo, yuksak iste‘‘dod va oʻlmas 
ma‘naviy-axloqiy gʻoyalar bayroqdori boʻlgan mumtoz madaniyatga, 
san‘atga, uning boyliklariga qarshi tish-tirnogʻi bilan kurashib, uni inkor etib 
kelyapti. 
Afsuski, Yer yuzidagi axborot almashinuvi mislsiz tezlashgan hozirgi 
globalizm sharoitida, Gʻarbdagi «markazlar» bundan foydalanib, boshqa 
davlatlar va xalqlar oʻrtasida Gʻarb hayoti «jozibalari»ni, jumladan, 
«ommaviy madaniyat» ta‘sirini «erkinlik shabadalari» tarzida imkon qadar 
keng yoyishga eng shimarib harakat qilmoqdalar. 
Taassufli jihati shundaki, gohida gʻoyatda iste‘‘dodli insonlar ham 
«ommaviy madaniyat» targʻibotchilarining qutqusiga uchrab, uning 
tegirmoniga suv quymoqda. Masalan, rassom Salvador Dali Leonardo da 
Vinchining «Mona Liza» («Jakonda») asarini kulgi qilib, Mona Liza lablari 
ustiga moʻylov chizgan va «Moʻylovli Jakonda» asarini yaratgan. 
Tadqiqotchilarning fikricha, mana shunday «achchiq istehzoli, qora 

---

508 
mazmunli kulgi» - «ommaviy madaniyat» faoliyatining eng etakchi 
belgilaridan biridir. «Ommaviy madaniyat» namoyandalari qora, zaharxanda, 
behayo kulguni «isyon ifodasi» deb bilishadi. «Nimaga qarshi isyon» degan 
savol tugʻiladi. Agar «Ommaviy madaniyat» dunyoga «ehson» etayotgan 
«pop-art» («tasviriy san‘at» desa ham boʻladi), «pop - natijalariga qarab 
hukm yuritadigan boʻlsak, ular insoniyat yaratgan barcha qadriyatlarni 
isyonkorlik bilan inkor etadi: yuksak madaniyatni, ma‘naviyatni, axloqni, 
yuksak orzu-maqsadlarni mensimaydi... Ular uchun ezgulikning oʻzi yoʻq. 
Jumladan, san‘at - alohida iste‘‘dodlar tomonidan yaratiladigan ma‘naviy 
boylik, moʻjiza ekanligi kabi ijodning oliy mezonlari «pop-madaniyat» 
tarafdorlarining oʻta darajada gʻashini keltiradi. Ularning tushunchasicha, 
hamma san‘atkor boʻlishi mumkin. Hamma narsa san‘at atalishi mumkin. 
«Pop-art» - ommaviy san‘at shu xulosa manbaida vujudga kelgan.
«Ommaviy madaniyat» koʻpdan-koʻp shakllarda oʻzini namoyon etadi. 
Kitch (zarracha badiiy-estetik qimmatga ega boʻlmagan narsa va buyumlarga 
yuksak andoza tusini berish), komiks (tagiga Qisqa matn yoki luqmalar 
bitilgan behayo matbaa - rasm mahsulotlari), starizm (subyektiv ehtiroslarga 
berilgan holda, estrada artistlari, aktyorlar, sportchilar, telediktorlarni 
ilohiylashtirish), 
xeppining 
(avvaldan 
rejalashtirilmagan, 
nogahonda 
uyushtiriladigan «keskin» tomoshalar, masalan, royal, pianino yoki 
avtomobillarni urib abjagʻini chiqarish yoxud oʻt qoʻyish orqali vahshiyona, 
ommaviy «koʻngil ochish»lar uyushtirish) «ommaviy madaniyat»ning ayrim 
koʻrinishlaridir. «Pop-art» chilarning dasturiy qarashi shundayki, ular 
insonni emas, aksincha, narsalar va buyumlarni e‘zozlashadi; ma‘naviy 
dunyoni emas, maishiy-iste‘molchilik his-tuygʻularini qadrlaydilar va ularni 
keng ommalashtirishga intiladilar. Ularning ma‘naviy pozitsiyasi - 
ma‘naviyatni oʻldirish va «narsalarga qullik»ni ragʻbatlantirishdir. 
Amerikaning taniqli adibi R. Bredberi aytganidek, «ommaviy madaniyat» 
maktabidan oʻtgan avlod uchun hayotning ma‘nosi - avtomobil, televizor, 
muzlatkichga ega boʻlish. Agar televizor ikkita boʻlsa, ularga shuncha yaxshi 
.
Ommaviy madaniyat»da «Pop (ommaviy)-muzika» alohida oʻrin tutadi. 
«Pop-muzika»ni «yangi rok» belgilaydi. «yangi rok», ta‘bir joiz boʻlsa, 
kuchaytirilgan ritmik tuzilmali musiqadir. ya‘ni jazavali ritm, zarb, shovqin 
ushbu musiqaning qiyofasidir. Bu musiqa tinglashga, qalbdan huzurlanishga 
emas, balki vujud harakatiga, talvasali raqsga yoʻnaltirilgan. «Ommaviy 
madaniyat»dagi texnik-ijro vositalari musiqa imkoniyatlarini nihoyatda 
toraytirmoqda, polifonizm - musiqiy sadolar boyligi va rang-barangligini 
yoʻqqa chiqarmoqda. Umuman aytganda, «pop-muzika» ijrochiligi koʻngil-
ochar musiqa niqobi ostida ommaviy vasvasali, shaytoniy talvasali, badaxloq 
raqslar, koʻpincha oxiri janjal, ur-yiqit, vahshiyliklarga borib etadigan 
agressiv diskoteka shoularini uyushtirish bilan ajralib turadi. «Pop-muzika» 

---

509 
namoyandalari oʻz «ommaviy»liklarini ta‘kidlash uchun sahnadagi hatti-
harakatlari va kiyim-liboslari namoyishida ham - odob-axloq, jamiyatga 
e‘htirom tuygʻularini rad etib - asosan koʻcha, olomonchilik qonun-
qoidalariga amal qiladilar va oʻzlarining kulguli darajada ajralib turadigan 
shunday raftorlaridan faxrlanadilar. Afsuslanarli tomoni shundaki, bunday 
holatlarni «pop-muzika»chilar san‘atdagi demokratizmning, xalqchillikning 
tantanasi, deb bilishadi. «Pop-muzika» namoyandalari ijro etadigan qoʻshiq 
matnlari esa, avvalo, she‘riyatning oddiy talablariga javob bermaydi yoki ular 
koʻproq koʻchada mavjud behayo, jargon iboralarga - qadriyatlarni, insoniy 
ezguliklarni kinoya, mazax qiladigan soʻzlarga asoslangan. Xullas, erkinlik, 
demokratiya «namunalari» deb tavsiya etilayotgan «pop-muzika» matnlari 
bilan haqiqiy she‘riyat hamda asl xalqchil did, sogʻlom ruhiyat, ma‘naviyat 
oʻrtasida Yer bilan osmoncha farq bor.
Mutaxassislar 
«ommaviy 
madaniyat»ning 
kishini 
ijtimoiy 
muammolardan, jamiyatda sodir boʻlayotgan oʻzgarishlardan uzoqlashtirish, 
chalgʻitishga qaratilganini qayd etishadi. AQShlik sotsiologlar R.Mitz va Leo 
Gurkolarning fikriga koʻra, ommaviy madaniyat kishilarda fikrlashni emas, 
balki siyqa, bema‘ni, hayot realligidan uzoq syujetlar, miflar bilan yashashni 
shakllantiradi. Unda oʻta sodda, siyqa qarashlar yangi lik, badiiy-estetik 
kashfiyot sifatida taqdim etiladi.
1
Faylasuf R.I.Glushkoning yozishicha televideniyadagi ommaviy 
madaniyatning 70-80 foizi ermak, vaqt oʻtkazishni nazarda tutadi. Unda 
bema‘ni, siyqa syujetlarga qurilgan seriallar, shou, oʻyinlar, tomoshalar va 
konsertlar namoyish etiladi.
2
Konsertlar asosan kliplardan iborat boʻlib u yoki 
bu «san‘atkor»ni talantini emas, balki tashqi koʻrinishi, kiyinishi, uy-hovlisi 
kabilar koʻz-koʻz qilinadi. 
1964 yilda AQShda T.Sazern va M.Xoffenberg degan ikki muallif 
hamkorlikda yozishgan «Kendi» («Asal qiz») nomli romanini nashrdan 
chiqarishdi. Keyinchalik bu kitob qayta va qayta, katta miqdorlarda 
amerikalik kitobxonlarga taqdim etildi. Ushbu roman asosida yaratilgan 
kinofilm kinotomosha bozorida keng tarqaldi. «Kendi» qahramoni, «Asal 
qiz» deb ta‘riflangan juvon duch kelgan odam bilan toʻshakda aysh-ishrat 
qilishdan charchamaydi. Uning ishqibozlari - turli diniy va siyosiy qarashli 
SHaxslardir. «Kendi» romani Amerika adabiyotida shakllangan va keng 
tarqalgan romantik tabiatli, shirin va goʻzal oʻy-hayollarga beriluvchan qizlar 
timsolini keskin hajv qiladi, ularning ustidan kuladi. Badiiy mahorat 
talablaridan ancha pastda turadigan, ammo «koʻngilochar»lik mavzui 
muxlislarini oshufta etgan bu kitobga AQSh adabiyotshunoslari: «Madaniy 
tanazzulda oldinga qarab qoʻyilgan ulkan qadam», deya kinoya bilan baho 
1
Mitr R. The Great W Sitcom Book.-N.Y.,1980. -P.268; Gurko L. Krizis amerikanskogo duxa.-M.:Progress, 1998. -
S.37. 
2
Galushko R.I. Zapadnoye televideniye i «massovaya kultura».-M.: MGU, 2000.-S.10-11. 

---

510 
berishdi. Xuddi shu kitob bilan ayni bir vaqtda AQShda Jon Rechi ismli 
yozuvchining «Tungi shahar» nomli romani chop etildi. Kitob sahifalarida 
shahardagi tun - jinoyatlar bazmiga aylanadi, inson shaxsi va uning qadri esa 
mis chaqaga arzimaydi. Bu roman «tubanlik va qabohat - inson tabiatini 
belgilovchi haqiqatdir», degan gʻoya‘ni tasdiqlash uchun bitilgan. Nega biz 
bu ikki romanni eslatdik? Aynan, ana shu kitoblar va ular asosida yaratilgan 
filmlar - gʻarbdagi «ommaviy madaniyat»ning adabiyotdagi, televideniya va 
kinodagi yoʻlini belgilab berdi. Intim munosabatlar, shahvatparastlik, 
zoʻravonlik, xudbinlik, «Kim kuchli boʻlsa - oʻsha haq» degan changalzorlar 
qonunini poetiklashtirish AQSh va evropa «ommaviy madaniyat»ida mana 
shunday asarlar ta‘sirida keng ommalashdi. Agar ayrim Gʻarb davlatlarida 
erkak bilan erkak, ayol bilan ayol oʻrtasidagi nikoh - hayratlanarli hodisa 
boʻlmay qolayotganligi nazar tutilsa, «ommaviy madaniyat» targʻib 
etayotgan 
ma‘naviy tubanliklar, behayoliklar, qabohatlar naqadar 
chuqurlashib ketganligini tasavvur etish qiyin emas.
Albatta, xalqimiz, jumladan, yosh avlod gʻarb fan-texnikasi, 
madaniyati, adabiyotu san‘atining ilgʻor jihatlarini inkor etmaydi. Biroq 
gʻarbdagi taraqqiyparvar ziyolilarning oʻzi «gʻarbning muammosi» sifatida 
baholayotgan «ommaviy madaniyat»ning ma‘naviy-axloqiy tubanliklarini
yoshlarimiz qancha tez anglasa, shuncha yaxshi. Toʻgʻri, biz demokratiya 
davrida yashayapmiz. Jamiyatimizda qiziqish va mayllarga hurmat bilan 
qaraladi. Ammo xatarli qiziqish va mayllardan davlat va jamiyat oʻzini 
himoya qilishi lozim. Buning uchun esa, eng avvalo, reklama va ommaviy 
axborot vositalari toʻgʻrisidagi davlatimiz qonunlarining talablari qat‘iy 
bajarilishi kerak. Ya‘ni «reklama»chilar va jurnalistlar davlatimiz, 
jamiyatimiz xavfsizligiga (jumladan, xalqni, yoshlarni ma‘naviy aynitishga 
olib keladigan holatlarga) yoʻl qoʻymasliklari kerak. Afsuski, bunday holatlar 
yuz berayapti. Birgina reklama roliklari orqali targʻib etiladigan madaniyat 
yoki turmush tarzi namunalarini oling. Ular orqali goʻyoki ehtiyoj uchun 
zarur oddiy bir matox targʻib kilinayotgandek boʻlib koʻrinsa-da uning 
zamirida bizning milliy axloqimizga toʻgʻri kelmaydigan nimadir yashiringan 
boʻladi. Ana shu nomsiz nimadir borib-borib ommaviy madaniyat ommaviy 
turmush tarzi tamoyillarini belgilaydigan kuchga aylanish uchun da‘vogarlik 
qiladi. Bizning qalbimizdan milliy oʻzlik tuygʻusi, Vatan hissini siqib 
chikarmoqchi boʻladi.«Ommaviy madaniyat»ning televideniyadan keng oʻrin 
olishga intilayotgani bejiz emas. Televideniya bugun nafaqat ommaviy 
axborot tarqat‘ish vositasi, u ijtimoiy ongni, estetik didni shakllantiradi, 
oʻzicha kishilar duch kelayotgan ijtimoiy muamolarni «echishga» yordam 
beradi. U kishilarni hayot tashvishlaridan, aniqrogʻi ijtimoiy muammolardan 
chalgʻitadi, ularning oʻyi, hayolini engil-elpi, siyqa, goho seksual syujetlarga 
qurilgan dasturlari, koʻrsatuvlari bilan band qilib qoʻyadi. Bu holatni faylasuf 
R.I.Galushko izohlar ekan, masalan, kishi qanchalik qashshoq, kambagʻal 

---

511 
boʻlsa, u televideniyaga shunchalik koʻp bogʻlanadi, hayotiy muammolarini 
televidenie orqali hal etish (eskeypizm-«eccape») ga moyil boʻladi, deydi.
1
Masalan, oʻzining xurmatini bilgan, kalbida ozgina uyat, or-nomus 
tuygʻusi boʻlgan inson hech qachon hammaning oldida echinib, yuvinmaydi. 
Lekin, oynai jaxon orqali beriladigan sovun yoki soch yuvish vositasiga 
taalluqli reklamada ana shunday holatlar ochiqchasiga koʻrsatiladi. Badaniga 
sovun surkayotgan ayol kishining suv ostida qanday hissiy holatni boshidan 
kechirayotgani koʻz-koʻz qilinadi. Maqsad - siz ham shunday rohatdan 
benasib kolmang, shu ―bebaho‖ sovunni sotib oling, degan mazmunda 
berilmoqda. Xolbuki, xalkimiz yuvinish foydali ekanini shusiz ham yaxshi
biladi va necha asrlardan buyon tozalik ozodalik qoidalariga amal kilib 
keladi. Modomiki shunday ekan, bunday reklamalar kim uchun? Qolaversa, 
dunyoqarash tarbiyasi imkoniyatlarini rivojlantirishimiz lozim. Masalan, 
«Ogohlik» iborasining ma‘nolarini bugungi zamon sharoitidan kelib chiqib, 
ancha keng miqyosda tushunishimizga toʻgʻri keladi. Ya‘ni bugungi ogohlik 
xalqimiz, ayniqsa, yoshlar dilini, ruhiyatini, aql-idroki va umuman 
ma‘naviyatini diniy-aqidaparastlik, jaholatparastliklar xataridan tashqari, ayni 
paytda, jahonda yuz berayotgan siyosiy, mafkuraviy, ijtimoiy, iqtisodiy, 
ma‘naviy va estetik manfaatlar yoʻnalishidagi oshkora va xufya 
kurashlarning keng miqyosdagi xatarli jihatlaridan, jumladan, «ommaviy 
madaniyat»ning emiruvchi ta‘siridan muhofaza qilishni ham oʻz ichiga oladi.
Inson hamisha ezgulikka, ma‘naviy yuksaklikka intilib kelgan, 
bama‘ni, goʻzal hayot kechirishga, kelajak avlodlarga oʻzidan yaxshi nom, 
hayotbaxsh qadriyatlar qoldirishga intilgan. Ma‘naviyat va ma‘rifat 
sohasidagi vazifalarimiz ana shu ezgu maqsadni amalga oshirishga da‘vat 
etilgan. Ma‘naviy barkamol inson tushunchasi biz uchun ham milliy, ham 
umumbashariy ahamiyat kasb etadi, bu masala umumdavlat miqyosidagi 
kechiktirib boʻlmaydigan vazifadir. 
Ma‘naviy barkamol inson tushunchasini mazmun mohiyati yoshlarni 
toʻgʻrilik, ha‘lollik, poklik, vatanparvarlik va insonparvarlik, ezgulik, yuksak
axloqiylikka yoʻllashni tashkil etadi. Insoniyat tarixi shundan da‘lolat 
beradiki, iymon e‘tiqodi, axloqiy fazilatlari, ma‘naviyati kuchli, milliy 
ma‘suliyat tuygʻusi qalbda joʻshib turgan, ma‘naviy barkamol insonlarga ega 
davlatninggina mustaqilliggi abadiy boʻladi va barqaror rivojlana oladi, jahon 
sivilizatsiyasiga oʻz munosib hissasini qoʻsha oladi.
Bugungi zamon voqelikka ochiq koʻz bilan, globallashuv jarayonida 
ma‘naviy tahdid va xatarlarni toʻgʻri baholab, ulardan tegishli xulosa va 
saboqlar chiqarib yashashni talab etmoqda. yosh avlod ongida murakkab va 
tahlikali hayot haqida aniq tasavvurlar shakllantirilmogʻi lozim. 
1
Galushko R.I. Zapadnoye televideniye i «massovaya kultura».-M.: MGU, 2000.-S.11. 

---

512 
Buning uchun esa yoshlar erkin va mustaqil fikr yurita olishlari, ilmiy 
va maxnaviy merosni ongi va qalbiga jo etmogʻi lozim. Zero, Vatanimizning 
rivojlangan mamlakatlar qatoridan joy olishi, Oʻzbekistonda huquqiy 
demokratik jamiyat qurishda yuksak ma‘naviyatli yoshlargina madadkor 
boʻla oladilar.