Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

I.Tezisni rad etish.
 
Tezisni rad etishning quyidagi usullari mavjud: 

---

428 
1.Faktlar orqali rad etish. Bu eng ishonchli va samarali usuldir. Bunda 
boʻlib oʻtgan voqealar, statistik ma‘lumotlarga asoslanib tezis rad etiladi. 
Masalan, «Bu qoʻlyozma XVII asrda yozilgan», degan tezisni rad etish, ya‘ni 
uning notoʻgʻri ekanligini isbotlash uchun yozuv usuli, qogʻozning turi, qaysi 
alifboda yozilganligi kabi faktlarga asoslanamiz va tezisni rad eta‘miz. 
2.Tezisdan kelib chiqadigan natijalarning xatoligini (yoki ziddiyatli 
ekanligini) koʻrsatish orqali rad etish. Bunda tezisdan kelib chiqadigan 
natijalarning chin emasligi asoslab beriladi. Bu usul «bema‘nilikka olib 
kelish», deb ataladi. Rad etilayotgan tezis vaqtincha chin deb tan olinadi, 
undan kelib chiqadigan natijalar aniqlanib, bu natijalarning haqiqatga zid, 
notoʻgʻri ekanligi isbotlanadi. CHin asosdan xato natija kelib chiqmaydi, aks 
holda bu bema‘nilik boʻladi. «Bema‘nilikka olib kelish» usulining formulasi 
quyidagicha: (a→b) → ((a→b)→a) 
3.Tezisni antitezisni isbotlash orqali rad etish. Rad etilayotgan tezisga 
zid boʻlgan yangi tezis (antitezis) olinadi va isbotlanadi. Uchinchisi istisno 
qonuniga muvofiq, antitezisning chinligidan tezisning xatoligi keltirib 
chiqariladi.
II.Argumentlarni rad etish. 
Tezisni isbotlash uchun opponent tomonidan keltirilgan argumentlar 
tanqid qilinib, ularning xatoligi yoki tezisni isbotlash uchun etarli emasligi 
aniqlanadi. Argumentlarning xatoligi tezisning ham xato ekanligini 
isbotlamaydi, bunda tezis chin boʻlishi ham mumkin. Argumentlarni rad etish 
orqali tezisning isbotlanmaganligi asoslab beriladi. 
III.Isbotlash usulini tanqid qilish orqali rad etish. 
Rad etishning bu usulida isbotlashda yoʻl qoʻyilgan xatolar aniqlanadi. 
Bunda rad etilayotgan tezisning chinligi uni asoslash uchun keltirilgan 
argumentlardan bevosita kelib chiqmasligi asoslab beriladi. Isbotlash usulida 
yoʻl qoʻyilgan xato aniqlanganda tezis rad etilmaydi, uni qayta isbotlash talab 
qilinadi. 
Rad etishning yuqorida koʻrsatilgan usullari koʻpincha birgalikda, bir-
birini toʻldirgan holda qoʻllanadi.